Anlam Kuyusunda Çok Yapılı Söylem Çözümlemesi

Söylem çalışmaları olarak da adlandırılan söylem analizi, akademik bir alan olarak 1970'li yıllarda geliştirildi. Söylem analizi, hem yazılı metinlerde hem de sözlü bağlamlarda dilin insanlar arasında kullanılma yollarının incelenmesi için kullanılan geniş bir terimdir.

Söylem analizinde, söylenenlerin yanı sıra konuşmanın bağlamı da dikkate alınır. Bu bağlam, konuşmacının konuşma sırasındaki konumunun yanı sıra beden dili gibi sözsüz ipuçlarını da içeren sosyal ve kültürel bir çerçeveyi kapsayabilir ve metinsel iletişim söz konusu olduğunda görüntüler ve semboller de içerebilir.

Alanında tanınmış bir yazar ve akademisyen olan Teun A. van Dijk, "[Bu] gerçek konuşmacılar tarafından gerçek durumlarda gerçek dil kullanımının incelenmesidir" diye açıklıyor. Diğer taraftan söylem çözümleme çalışmalarının yansıttığı ışığa doğru gidildikçe anlam derinleşiyor ve farklı düşüncelere kapı aralıyor. Tam o anda da çoklu yapılar olarak adlandırılan yapı taşları ortaya çıkıyor.

Bu yazıda söylem çözümlemesi bağlamında söylemin çoklu yapılarından bahsedeceğim. Söylemin çok yapılı kullanımı televizyon türlerinin olduğu kadar basılı türlerin de bir özelliğidir. Örneğin kadınların dergilerdeki sunumu sadece sayfadaki kelimelere değil, aynı zamanda kelimelere eşlik eden görsellere de dayanıyor. Bu temsiller yalnızca yerel olmak zorunda değildir; dünya çapında bir dağıtım ve yayın ağına sahip dergiler söz konusu olduğunda aynı derecede küreseldir. Daha açıklayıcı olması açısından söylemin çoklu yapılarının arkaplanına bir bakalım.

Çok Yapılı Söylem Analizinin Arka Planı

Çok modlu söylem analizindeki çalışmaların çoğu Halliday'in (1978, 1989) dile sosyal semiyotik yaklaşımından, dili insanların birbirleriyle iletişim kurmak ya da anlam yaratmak için kullandıkları bir dizi semiyotik kaynaktan (jest, görüntü ve müzik gibi) biri olarak gören bir görüşten kaynaklanmaktadır. Bu görüşe göre dil, anlamdan ayrı düşünülemez ancak içinde gerçekleştiği sosyokültürel bağlam içinde değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenle çok yapılı söylem analizi, iletişim için yararlandığımız sosyal olarak konumlandırılmış göstergebilimsel kaynakları tanımlamayı amaçlamaktadır. Çok yapılı söylem analizi; metinlerin anlam yaratmak için kelimelerle birlikte resim, film, video, görüntü ve ses gibi iletişim yapılarından nasıl yararlandığını ele alır. Basılı türlerin yanı sıra web sayfaları, film ve televizyon programları gibi türleri de incelemiştir.

Çok yapılı metinlerin nasıl tasarlandığını ve renk, çerçeveleme, odaklanma ve öğelerin konumlandırılması gibi göstergebilimsel araçların nasıl kullanıldığını ele alır. Bu metinlerin anlamlandırılmasına katkıda bulunur. Peki, söylem çözümlemesinin inceleme alanları nasıl şekillenir? Buna da bakmakta yarar var. O yüzden Bateman'ın tür ve çok yapılılık çerçevesine göz atalım.

Bateman'ın Tür ve Çok-Yapılılık Çerçevesindeki İnceleme Alanları

Bateman, çok yapılı metinler için çeşitli açıklama katmanları sağlayan bir tür ve çok yapılılık çerçevesi önermektedir. Bunlar metnin içerik yapısı, tür yapısı, retorik yapısı, dilsel yapısı, düzen yapısı ve gezinme yapısıdır. Bunların her biri, üretilen metnin fiziksel doğası (örneğin kağıt veya ekran boyutu), üretim teknolojilerinden kaynaklanan kısıtlamalar (örneğin sayfa sınırları, renk, grafik boyutu, son teslim tarihleri) ve tüketim kısıtlamaları (örneğin belgenin elde edilme ve tüketilme zamanı, yeri ve şekli, metnin okunabilme kolaylığı) dâhilinde çalışır.

İçerik yapısı: Öneri içeriği de dâhil olmak üzere iletilecek bilginin içerikle ilgili yapısı

Tür yapısı: Belirli bir tür için tanımlanan bireysel aşamalar veya evreler: yani içeriğin sunumunun belirli faaliyet aşamaları boyunca nasıl ilerlediği

Retorik yapı: İçerik öğeleri arasındaki retorik ilişkiler: yani içeriğin nasıl 'tartışıldığı', ana materyal, destekleyici materyale nasıl bölündüğü ve retorik olarak nasıl yapılandırıldığı

Dilsel yapı: Sayfanın/belgenin düzen öğelerini gerçekleştirmek için kullanılan sözel öğelerin dilsel ayrıntıları

Düzen yapısı: Sayfadaki iletişimsel öğelerin doğası, görünümü ve konumu ile aralarındaki hiyerarşik ilişkiler

Gezinme yapısı: Belgenin amaçlanan tüketim şeklinin/tarzlarının desteklenme yolları: Bu, okuyucunun belgeyi yönlendirmeye veya yardımcı olmaya hizmet eden bir sayfadaki tüm unsurları içerir.

Kaynakça

Nordquist, R. (2024, 28 Ocak).Understanding the Use of Language Through Discourse Analysis. Elde edilme tarihi: 09 Ocak 2024, https://www.thoughtco.com/discourse-analysis-or-da-1690462