Finansallaşmanın Karanlık Yüzü: Küresel Krizler, Gelir Eşitsizliği ve Balon Etkisi
Finansallaşmanın etkileri nelerdir? Balon etkisi nedir?
Finansallaşma, ekonomi ve toplumsal yaşamın giderek finans sektörüne bağımlı bir hale geldiğini, kapitalizmin dönüşümünü, açıklamak için kullanılan kavramlardan biridir. 1970'lerde Bretton Woods sisteminin çöküşü ile ekonomi literatüründe sıklıkla bahsi geçen bir kavram olmaya başlamıştır. 1980'lerde finansal liberlizasyon ile birlikte finansallaşma kavramı büyümüş ve 2000'li yıllar itibariyle ise finansallaşma kavramı ivme kazanarak son yıllarda çok sık duyduğumuz bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
Finansallaşmanın Ekonomik Etkileri
1- Kaynakların Etkin Dağılmaması: Finansallaşma ile birlikte bireyler reel yatırım araçlarından ziyade finansal araçlara yönelmektedir. Bu durumda da, reel yatırımlar daha uzun vadeli ve sürdürülebilir büyüme hedeflerken, finansal araçlarda daha kısa vadeli kazanç elde etme amacı vardır. Bu sebepten ötürü, reel yatırımların finansal araçlarla desteklendiği bir ekonomi daha uzun vadeli istikrar sağlamaktadır. Bu konuyu daha iyi anlamak için:
Reel yatırımlar, ekonomik değer yaratmaya yönelik uzun vadeli yatırımlardır. Üretim kapasitesinin arttırılması, altyapı projeleri, makine ve teknolojik gelişmeler gibi fiziksel varlıkların alınmasıdır. Finansal araçlar ise; menkul kıymetler, hisse senetleri, tahviller, fonlar, tahviller, opsiyonlar gibi finansal ürünlerin alım işlemidir. Reel kaynaklarda daha fazla sermaye gerekirken, finansal araçlarda daha kolay ve hızlı alım söz konusudur. Bu yüzden, günümüzde bireyler enflasyonun etkisiyle tasarrufları azaldığı için finansal araçları daha fazla tercih etmektedirler.
2-Küresel Dengesizlikler: Finansallaşma, dünyada sermaye akışını hızlanmasına ve daha kolay sermaye transferine olanak sağlarken bazı ülkelerde borçlanma ve krizlere sebep olmuştur. Bu konuda 2008 krizini örnek olarak verebiliriz.
3-Hanehalkı Borçluluğu: Günümüzde finansal araçlara erişim oldukça kolay hale gelmiştir. Hatta o kadar kolay ki, bir dokunuşla hisse senedi alabilir haldeyiz. Düşük komisyon ücretleri sunan finansal kurumlar, bireylerin borçlanma isteği ile yatırımlarını yönlendirmelerine olanak tanır. Reel yatırımların zahmetli süreci yerine bireysel yatırımlar daha cazip hale gelmiştir. Bu bağlamda, hane halkı borçları faiz oranları düştüğünde artış göstermektedir. Yapılan yatırımlar tasarruflar, kredi kullanımı veya bireysel borçlarla gerçekleşmektedir.
4-Gelir Eşitsizliği: Finansal kazançlar genelde üst gelir grubuna dağılmaktadır, çünkü geliri düşük olan bir ailenin tasarruf yapabilmesi oldukça zordur. Bu durumda, tasarruf ile finansal kazançtan elde edilen gelir arasında pozitif ilişki olduğu söylenebilir. Yani, bir ekonomide finansallaşan kesimin tasarruf yapabilen kesim olduğunu söylemek mümkündür.
Finansallaşmanın Balon Etkisi
Balon etkisi, finansal piyasalarda değerlerin gerçek ekonomik temellere dayanacak şekilde aşırı yükselme durumudur. Bu etki genellikle aşırı spekülasyon, yüksek likidite ve düşük faiz oranlarının etkisiyle ortaya çıkar. Piyasada bir varlığın fiyatı ekonominin temellerine göre aşırı yükseldiğinde, yatırımcılar gelecekte kar beklentilerine dayanarak alım-satım işlemleri yaparlar. Bu spekülasyondan kaynaklı fiyatlar bir "balon" gibi şişer. Balon etkisinin özellikleri:
1-Aşırı Değerleme: Varlıkların fiyatları şirketlerin karları veya piyasadaki talebin çok üzerinde olur. Mantıksız ve içgüdüsel karar almaların bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır.
2-Spekülasyon: Felsefede "kurgu", matematikte "saptırma", ticarette "vurgunculuk" anlamına gelen spekülasyon kelimesi ekonomide, fiyatlardaki dalgalanmalardan yararlanarak alım-satım işlemleridir. Spekülatörler, varlıkların değerinin sürekli artacağına inanarak fiyatları şişirir. Bu durum, balonun şişmesine neden olur.
3-Düşük Faiz Oranları ve Kolay Erişim: Finansal piyasalara erişimin kolaylığı insanların daha fazla yatırım yapmasına yol açar. Bu da, finansal piyasalarda bilgi kirliğine sebep olur.
4-Balonun Patlaması: Ekonomik temellerle uyumsuz şekilde aşırı şişen fiyatlar, ekonominin gerçekleriyle uyuşmaz hale gelir ve balon patlar. Bu durumun sonucu olarak, varlıkların fiyatları hızla düşer. Ekonomide krizler ve ekonomik daralmalar beklenir.
Finansallaşmanın balon etkisine örnek olarak 2008 krizi verilebilir. Bu kriz, tarihteki ilk finansal küresel kriz olarak literatüre geçmiştir. 2001-2004 yıllarında Amerikan Merkez Bankası (FED), düşük faiz oranı politikası izlemiştir. Bu bağlamda bireyler için borçlanmanın maliyeti düşmüş ve konut kredilerini daha cazip hale getirmiştir. Bu süreç içerisinde, düşük kredi puanına sahip borçlulara yüksek riskli krediler verilmiştir. 2006-2007 yıllarında konut fiyatları oldukça yükselmiş ve birçok kişi kredi borçlarını ödemekte zorlanmaya başlamışlardır. 2007'de konut piyasasında fiyatlar düşmeye başladığında ise birçok kişi borçlarını ödeyemez hale gelmiş ve kredi takasları (mortgage) değer kaybetmeye başlamıştır. Bu da finansal piyasalarda büyük bir çöküşe sebep olmuştur. 2008'de bu finansal balonun patlaması bütün dünyayı etkisi altına almıştır.
Finansallaşma Kavramını İnceleyen Düşünceler
Finansallaşma kavramını ele alan bir çok düşünce vardır:
Epstein'a (2005) göre, finansallaşma neoliberalizm ve küreselleşmeyle birlikte ekonomik mimariyi tamamlayan üçüncü bir unsurdur.
Lapavitsas'a (2010) göre, ise bankacılık ve sermaye piyasalarının artan rolü bireylerin borçlanmasıyla finansal gelirlerin transferi bağlamında değerlendirmektedir.
Brenner'a (2007) göre, yoğun rekabetin bir sonucu olarak ortaya çıkan aşırı üretimin ertilememesi sorunu karşısında finansal kanallar aracılığıyla sağlanması, borsa balonunun servet etkisi yaratması, kişilerin toplam talebinin artmasına neden olur.
Krippner'e (2005) göre, finans sektörünün ekonomi içindeki payının artması bağlamında kullanılmaktadır. Krippner burada finans sektörünün GSYH içindeki payı, istihdam oranındaki payı ve finansal olmayan şirketlerin finansal karlılığındaki artışı kast etmektedir.
Palley'e (2009) göre ise, finansallaşma kurumlardaki ve iktisadi rejimlerdeki değişimleri gösteren uzun önemli ve dengesiz bir süreçtir.
Daha fazlası için incelemek isteyebilirsiniz:
https://legal.com.tr/blog/genel/finansallasma-kavrami/
https://www.tni.org/files/publication-downloads/financialisation-
https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/spekulasyon_ve_manipulasyon