Kumarbaz Yanılgısı

Olasılık Teorisi der ki: Rastgele durumlarda bir olayın gerçekleşme ihtimali, daha önceki olayların sonucundan bağımsızdır. Yani bir madeni parayla yazı tura oynanırken art arda 5 kere yazı gelmesi, 6'ıncı atışın sonucuna hiçbir etkide bulunmaz ve önceki sonuçlara dayanarak mevcut olayın sonucuna dair bir tahmin yapılamaz. İşte bu teorinin ifade ettiğinin aksine gerçekleşmiş olayların ihtimallere etki edeceğine karşı beslenen inanç, kişileri Kumarbaz Yanılgısı'na düşürür.

Siyah mı Kırmızı mı?

Yıl 1913, yer Monte Carlo Kumarhanesi. Rulet masalarından birinde top, art arda siyaha düşmeye başlar. Bu olağan dışı durumun birçok kez tekrar etmesi, kumarhanedeki diğer müşterilerin ilgisini çeker. Top siyaha düşmeye devam ettikçe sonraki atışta kırmızıya düşeceğine dair inanç artar ve müşteriler bu inanca tutunarak kırmızı için bahis oynamaya başlar. Zaman ilerlerken kırmızı için oynanan bahisler de hızla yükselmeye devam eder. Neticede top, tam 26 kez siyaha düşer. Sayısal olarak hesaplandığında gerçekleşmesi neredeyse imkansız olan bu olayda müşteriler, elbette bir servet yitirir. İşte Kumarbaz Yanılgısı, bir diğer adıyla Monte Carlo Yanılgısı, böyle ortaya çıkar.

Geçmişteki bağımsız sonuçların gelecekteki ihtimallerin üzerinde etkisi olacağı düşüncesi, kişileri yanılgıya düşürerek kayıplara neden olabilir.

Söz konusu yanılgı, ismini kumarhanede yaşanan ilginç olaydan almasına karşın sadece şans oyunlarıyla ilişkili değildir. Bu bilişsel ön yargı, insan hayatının farklı alanlarında tecrübe edilebilir bir durumdur ve hatalı veya hayal kırıklığı yaratacak kararlar verilmesine yol açabilir. En basitinden totemler, bu yanılgıya örnek olarak gösterilebilir. Lacivert tişört giydiğinde tuttuğu takımın galibiyetini gören bir kişi, bundan sonra her lacivert giyişinde kazanacakları düşüncesine kapılabilir. Totemi gerçekleşmediğinde ise büyük bir hayal kırıklığı yaşar. Günlük yaşantıda böylesine "masum üzüntülere" sebep olan bu yanılgı, insanın karşısına elbette her zaman bu kadar saf sonuçlarla gelmez. Kumarhane örneğinde de olduğu gibi büyük maddi kayıplara yol açacak etkiler yaratması da mümkündür.

İnsan, Yanılgının Kurbanı Olmamalı

Kumarbaz Yanılgısı'na düşmemek için bilinmesi gereken şey şudur ki: Gelişigüzel durumlarda, olaylar birbirinden bağımsızdır ve birbirlerini etkilemezler. Farklı şekillerde gerçekleşme olasılığı bulunan bir olay, defalarca aynı biçimde sonuçlansa bile bir sonraki denemede her bir sonuç için ihtimaller yine aynıdır. Kişi, geçmiş sonuçlara dayanarak öngörüde bulunmamalıdır. Bir işte pek çok kez başarısız olunması, bir sonraki seferde de başarısız olunacağı anlamına gelmez ama aynı zamanda başarılı olunacağının garantisini de vermez. İnsan, alacağı kararları mantık çerçevesinde değerlendirmeli, hem bu yanılgının yarattığı hırsa yenik düşmemeli hem de sebep olduğu hayal kırıklığına boyun eğmemelidir.