Oy Verme Davranışına İlişkin Yaklaşımlar

Oy verme davranışına ilişkin yaklaşımlar en temelde üç ana kategoriye ayrılmaktadır. Sosyolojik, Psikolojik ve Rasyonel Tercih diğer bir deyişle Ekonomik Tercih yaklaşımıdır. Konuya oy verme ve İdeolojiye oy verme davranışları da bu yaklaşımlar içine girmektedir. Bu yaklaşımların Rasyonel Tercih yaklaşımının içinden türediği varsayılmaktadır. Fakat Oy Verme Davranışına İlişkin Yaklaşımları’nın içerisine girdiği için açıklanmalıdır.

Sosyolojik Tercih Yaklaşımı Psikolojik Tercih ve Rasyonel Tercih Yaklaşımlarından farklı olarak bireysel değil toplumsal bir karar verme mekanizmasıdır. Kişi oy verme davranışında grup normlarını önemser ve ait olunan sosyal gruba göre bu davranışı gerçekleştirir. Kişilerin aileden gelen değerleri, tutum ve değer sistemleri önem arz etmemekte; sınıf, cinsiyet, etnisite, dini inançlar, coğrafi bölge vb. faktörler kişinin karar vermesinde etkilidir. Sosyolojik Yaklaşım “Niçin oy veriyorlar?” sorusuna cevap aramaktadır.

Psikolojik Tercih Yaklaşımı bir diğer ismiyle Partiyle Özdeşleşme Yaklaşımıdır. Sosyolojik Yaklaşım’dan ziyade bu yaklaşımda bireyler oy vermeyi görüşlerini ifade etmenin bir yolu olarak görmektedirler. Adından da anlaşılacağı üzere yaklaşımın temelinde partiye duyulan aidiyet hissi yer almaktadır. Bu aidiyet hissi değişmez ve uzun vadelidir. Seçmen ile siyasi parti arasındaki bu bağ ailedeki değerlerden, kişinin yaşıtları ve meslektaşlarının arasında görülen davranış pratiklerinden etkilenmesiyle ortaya çıkar. Kısacası bireyler ailelerinin etkisinde kalarak bir partiyle özdeşlik kurarlar. Psikolojik Tercih Modeli iki temel yeniliği de beraberinde getirmektedir: birincisi davranışla alakalı kuralları sunması; ikincisi ise Sosyolojik Tercih Yaklaşımı’nı reddetmesidir.

Rasyonel Tercih Yaklaşımı, kişinin çıkarını ön planda tutarak bu çıkar yönünde kendisine en iyi hizmet sağlayabilecek adaya veya partiye oy verme eğilimi sergilemesidir. Kişinin arzu ve istekleri oy verme davranışındaki yönünü belirlemektedir. Ekonomik Tercih Yaklaşımı ismini de alabilen bu yaklaşım Sosyolojik Model gibi oy verme eylemine araçsal bir anlam yükler. Fakat bu yaklaşım Sosyolojik Yaklaşım’dan farklı olarak birey merkezlidir.

Konuya (Gündeme) Oy Verme Yaklaşımı özellikle gündemde olan konuların veya gündeme işleyiş şeklinin veya bu konulara dair adayın veya partinin tutumları ve dile getirdiklerinin seçmen üzerinde oldukça etkili olduğunu açıklamaktadır. Dolayısıyla seçmenler gündeme dair kendi görüşleri doğrultusunda olan aday veya partilere oy verme eğilimindedirler. Seçmenlerin bu davranışının altında yatan nedenlerden biri normalde oy verdikleri partiye olan zayıf bağ veya hiçbir partiye oy vermeyen gençler üzerinde etkililiğidir. İlk defa oy kullanacak olan bireyler de herhangi bir partiye bağlılıkları oluşmadığından gündeme göre oy vermeye yatkındırlar.

İdeolojiye Oy Verme Yaklaşımı, bireylerin herhangi bir kişi ya da partiye oy kullanırken kendilerini ideolojik olarak daha yakın hissettikleri ve ideolojik bir bağ oluşturdukları siyasi partilere oy kullanabilme potansiyelini açıklamaktadır. Yani siyasi yönelim açısından ideolojik eğilimlerin daha baskın olduğunu açıkladığı söylenebilir. Seçmen davranışlarındaki bu ideolojik yakın görme eğilimi, oy kullanacak kişinin eğitim seviyesi, büyüdüğü ortam vb. birçok faktörle ilişki olarak değişiklik gösterebilmektedir.