Prometheus ve Ateşin Çalınışı: Bilgi, İsyan ve Cezalandırma

Prometheus Yunan Mitolojisindeki en çarpısı figürlerden biridir. O, Yalnızca tanrılara baş kaldıran bir titan değil aynı zamanda insanlığın kaderini değiştiren bir devrimcidir.

Görsel- Okuryazarım

Prometheus ve Titanlar

Prometheus Yunan mitolojisinde sivri zekası ve hilebazlığı ile tanınan bir titandır. Onun isminin manası ile eş bir özelliği vardır, geleceği önceden görebilme yetisine sahiptir. Prometheus Hesiodos’a göre; Iapetos’la Klymene’nin, Aiskhylos’a göre ise Gaia’nın oğludur. 

Hesiodos’ta Titanlık, hem kozmik bir soya mensubiyeti hem de tanrılar arasında iktidar, isyan ve düzenin devri gibi büyük temaların taşıyıcısıdır. Prometheus gibi figürler sayesinde bu kavram, sadece mitolojik bir etiket değil, aynı zamanda bilgiyle donanmış bir muhalefetin simgesi hâline gelir. Prometheus ve kardeşleri Zeusla çatışma halindedir.

Görsel- Özhan Öztürk

Zeusun Öfkesi

Gökyüzünün efendisi, Olympos'un baş tanrısı zeus ile Prometheus arasında insanlığın kaderini değiştiren kavgalar yaşanmıştır. Bunlardan ilki kurban paylaşımı sırasında gerçekleşir. Prometheus, öküz etini ikiye böler: bir kısmının kemiklerinin üzerini yağla kaplayarak daha cazip görünmesini sağlar. Diğerinin etlerini ise derinin altına saklar. Prometheus bunu Zeus'u aldatmak için yapar. Fakat Zeusta onun kadar akıllıdır ve Prometheus'un oyununun farkına varır. Bu olay Zeusu öfkelendirir ve asla aklından çıkmaz.

"Ah İapetos oğlu, bilmişlerin en bilmişi seni, Sinsi kurnazlığında inat ediyorsun demek, dostum." Böyle konuştu öfkeyle, hiç yanılmayan Zeus, ve o günden sonra unutmayıp bu oyunu, kayın ağaçlarının üstüne salmaz oldu dünyalıların işine yarayan ateşi.

Görsel- Sanatadair

Aralarındaki ikinci ve en önemli kavga Ateşin çalınmasıdır. Prometheus'un yaptığı sinsilik sonucu Zeus ateşi insanlardan saklar ama bu Prometheus'u durdurmaz ve ateşi Olympostan çalıp insanlara verir. Bu hırsızlığın Zeus için affı yoktur bu yüzden hem ona hem insanlara geri dönüşü olmayan cezalar verir.

Zeus'un Öcü

• Zeus ilk olarak Prometheus'u Kafkas dağları'na zincirletir ve her gün bir karganın gelip karaciğerini yemesini sağlar. Karaciğeri her gece yeniden iyileşen Prometheus, böylece sonsuz bir işkenceye maruz kalır.

Görsel- Ekşi Şeyler

• Zeusun ikinci cezası da insanlık için geçerlidir. Hemen Hephaistos'a emir verip kadını yani Pandorayı yaratmasını söyler. Bu kadına, Aphrodite güzellik verir, Hermes kurnazlık ve merak aşılar, Athena el sanatlarını öğretir. İsmi bile buradan gelir 'Tüm armağanlarla donatılmış'. Zeus Pandoraya kapalı bir kutu verir ve asla açmaması gerektiğini söyler. Merakına yenik düşen Pandora kutusunun kapağını açar ve insanlığı cezalandıran tüm kötülükler (hastalık, acı, kıskançlık, aç gözlülük vb.) dünyaya yayılır. Bir tek umut kalır geride böylece insanlık tüm kötülüklere rağmen yaşama tutunmaya çalışır.

Kızdı bulut devşiren Zeus, dedi ki ona: "İapetos oğlu, sivri akıllı kiş, seviniyorsun ateşi çaldın, beni aldattın diye, ama bil ki dert açtın kendi başına da: aldın ateşe karşık bir bela, öyle bir bela salacağım ki insanlara, sevmeye, okşamaya doyamayacaklar bu belayı.

O gün bugündür insanların başı dertte, toprak bela doludur, deniz bela dolu, geceler dert doludur, gündüzler dert dolu, belalar başı boş dolaşır sessizce olümlülerin çevresinde.

Görsel- Morphoses

Prometheus'un İnsanlığa Fedakarlığı

Prometheus Yunan mitolojisinde insanlığın geleceğini bilgi ve teknoloji yönünden etkileyen bir devrimcidir. Ateşi insanlara verip onlara zanaat, uygarlık, bilgi ve düşünme yetisi kazandırmıştır. Bu doğrultuda Prometheus, İnsanlığın ilk öğretmenidir. Yazıyı, tarımı, saymayı ve inşa etmeyi öğreterek insanlığı karanlıktan aydınlığa taşır. Zeus’un gazabını göze alarak insanlara bu armağanları sunan Prometheus, böylece özgürlük, bilinç ve direnişin simgesi hâline gelir. Onun hikâyesi, bilginin bedelini ödeyen ve insanlık uğruna acı çeken bir figürün, zamanları aşan destanıdır.

Kaynakça:

“Prometheus.” Okuryazarım, 28 Eylül 2019, Web. Erişim 12 Haziran 2025.

Cartwright, Mark. “Pandora.” World History Encyclopedia, çev. Derya Banu Bakar, 13 Mayıs 2021, Web. Erişim 12 Haziran 2025.

Cartwright, Mark. “Prometheus.” World History Encyclopedia, çev. Derya Banu Bakar, 2 Eylül 2020, Web. Erişim 12 Haziran 2025.

Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi, 1989.

Hesiodos. Theogonia – İşler ve Günler. Çev. Azra Erhat ve Sabahattin Eyüboğlu, Hasan Ali Yücel Klasikleri Dizisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.

Kapak Görsel: Özhan Öztürk