Ahmet Haşim, Poetika Ve Havuz Şiiri

“Benim sırrım benim sesimden uzak değildir, lakin göz ve kulak için de bu sırrı keşfetmek mümkün değildir.”[1]

HAVUZ

“Akşam yine toplandı derinde...

Canan gülüyor eski yerinde;

Canan ki gündüzleri gelmez,

Akşam görünür havz üzerinde,

Mehtap kemer taze belinde.

Üstünde sema gizli bir örtü

Yıldızlar onun güldür elinde…”[2]

POETİKA NEDİR?

Öncelikle biraz poetika kavramına bakmak istiyorum. Ve bu kavrama Haşim’in yüklediği anlama.

Buna göre;

“Batı dillerinden Türkçemize girmiş ve son yıllarda, konuyla ilglenenlerin sıkça kullandığı poetika kelimesinin aslı  Yunancadır ve bu manasıyla ilk defa Aristo tarafından kullanılmıştır.” Türk edebiyatında bu kavramı ilk olarak Necip Fazıl kullanmış. “Özetle poetika, şiire dair her meseleyle uğraşan bir bilim alanıdır.”[3]

Erken dönem Batı edebiyatında poetika felsefenin bir bileşkesi olarak ele alınmıştır. Bu yüzden Haşim’in şiirin ayrı bir bilim olduğunu söylemesi poetika açısından son derece önemli bir adımdır.

 Şiir incelemelerinde imgeler son derece önemlidir.

“İmgelerin bir bölümü bir benzetmeye dayanırken bir bölümü zihinde oluşmuş gerçek dışı , kendine özgü olay ve görünümlerin dile getirişi olarak düşünülmelidir.”[4] 

Doğan Aksan’dan öğrendiğimiz kadarıyla aynı şekilde “benzetmeler”, “ses öğeleri” de önemlidir[5].İşte Haşim’in Havuz şiirinde kullandığı imgeler ve benzetmeler de anlamlandırılmaya çalışılacaktır.

HAVUZ ŞİİRİ İNCELEMESİ

Bu şiirde bahsi geçen Canan bu yazıda şiir ve ilham olarak değerlendirilmektedir. Yine bu şiirde bahsi geçen Canan’ın geceleri gelmesi ve üstünde sema gizli bir örtü Haşim’in döneminde sorunsallaştırdığı şiir nedir? Nasıl olmalıdır? Şiirde açıklık nedir? Musikiyle şiir bağı nasıldır? Nesir ile şiir arasındaki bağ nedir? Edebi sanat herkese açık mıdır? Şiirde mana nasıl zuhur eder? Gibi tartışmalara bağlanmaktadır. Şiirde kullanılan “yerinde”, belinde”, “elinde” kullanımı da yazının devamında anlamlandırılacaktır. Bu şiiri anlamlandırabilmek için öncelikli olarak M.Orhan’ın incelemesiyle Haşim’in bu makalede yukarıda bahsi geçen soruları ile ilgili cevaplar bulabileceğimiz, O’nun poetika anlayışından izler bulabileceğimiz Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar” yazısına da referans verilecektir.  

“Şiirde herşeyden evvel ehemmiyeti haiz olan kelimenin manası değil, cümledeki telaffuz kıymetidir” [6] Haşim’ in bu makalede bahsi geçen “yerinde”, “belinde”, elinde” kelimeleri işte bu anlamda ele alınmaktadır. Yani, şairin söylediği gibi “Şairin lisanı [ister nazım ister nesir olsun] (nesir gibi) anlaşılmak (için) değil, [hissedilmek] (fakat) duyulmak üzere [teşekkül etmiş] (vücut bulmuş) musiki ile söz arasında, (sözden ziyade musikiye yakın,) mutavassıt bir lisandır[7].

Yine bu şiirde bahsi geçen mehtap ve sema imgeleriyle  vuzuh kavramını tartışmaktadır.

Şair bu burada şiiri gündelik hayattaki sıradan insanın anlayıp anlayamayacağı sorunsalı üzerinde durmaktadır.

Şöyle ki; burada yorumladığımız şekliyle, şair “Mehtap kemer taze belinde” ve “Üstünde sema gizli bir örtü” derken şiirin söz sanatlarını üzerinde bulundurmasıyla ve kapalılıkla ilişkilendirilmiştir.   

Haşim’e göre şiir okuyucuyla buluşan karşılıklı etkileşimle açıklanabilir. Yani, kendi deyimiyle: “Her şiirin, ruh seviyesine göre muhtelif derecelerde manalı olduğuna bundan daha kafi bir delil aramağa lüzum var mı?” [8]

Bu noktada Gökhan Tunç’un “Modern Türk Şiiri İncelemeleri” nde Kövecses’ten alıntıladığı şu yoruma dikkat çekmek istiyorum:

“Kövecses, şairlerin gündelik dilden ve gündelik düşünme biçiminden aldıkları beylik malzemeleri düzenli olarak kullandıkları bazı araçlardan yararlanarak yeni ve sıradışı bir dil yarattıklarını ileri sürer. Bahsedilen araçlar ise, anlamını genişletme”, “ayrintilandirma”, “sorgulama” ve “ birleşmedir.”[9]

Ahmet Haşim bu yazıda bahsi geçen şiirde Canan’ı  yani burada yorumladığım anlamıyla şiir ve ilhamı “alışılmadık şekilde ayrıntılandirir.”

Yine Haşim’ in poetikasına bakarsak, “Ahmet Haşim’in poetikasının en can alıcı bölümü şiirde mana ve vuzuhun tartışıldığı kısımdır. Buradaki şiirlerini şair birkaç başlık altında toplar.

1.     Kimse şiirde manadan ne kastedildiğini bilmemektedir.

2.     şiir ne ‘fikir’ dedikleri bayağı mütalaalar yığınıdır ne hikaye, mazmun ve ne de bunların sıradan akıllara göre akıllara göre anlaşılmasıdır.şiir , tarih , felsefe, nutuk, belagat gibi söz sanatlarıyla karıştırılmamalıdır.

3.     insanlar resim, musiki ve heykeltıraşlık konusunda kolayca konuşmazken , sırfmalzemesi dil olduğu için şiir hakkında rahatça konuşabilmekte, ahkam kesebilmektedir.”[10]

Şimdi burada açımlanmaya çalışılan Havuz şiirine dönersek; kullanılan mehtap, semave yıldızlar “ musikinin bıraktığı duyguyu verir.”

Haşim’in şiiri kısıtlı ve sınırları olan kapalı havuz metaforuyla “şiiri iç içe kapalı dünyalar” şeklinde tasarlaması” na gönderme yapılmaktadır. [11]

Ahmet Haşim’in poetikasına geri dönersek, kanımca bu makalenin giriş kısmında belirtilen şiir herkesçe anlaşılmalı mıdır? Bu açıklık gerekli midir? sorularına referansla şunu söyleyebiliriz ki “ her şiirin bir okunma zamanı, saati , ruh hali ‘ birikim ve zihinsel uyanıklık hali vardır.””Metinle okuyucu arasinda uygun ve doğru bir aura yaratabilmektir bütün mesele.”

[12]

KAYNAKÇA :

·        Kolcu, İhsan A., (2016), Ahmet Haşim’in Poetikası , Salkımsöğüt Yayınevi.

·        Okay , Orhan M., (2019), Poetika Dersleri , İstanbul: Dergah Yayınları.

·        Tunç , Gökhan, (2018), Kavramlar ve Kuramlarla Modern Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Hece yayınları,

·        Aksan , D. (2015), Cumhuriyet Döneminden Bugüne Örneklerle Şiir Çözümlemeleri ,(4. Basım), Ankara:  Bilgi Yayınevi.

·        Karaosmanoğlu, Yakup Kadri , (2020), Ahmet Haşim, İletişim Yayınları.

[1] Kolcu, İhsan A., (2016), Ahmet Haşim’in Poetikası , Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi , s .33.

[2] Kolcu ,2016, a.g.k ,.64.

[3] Okay , Orhan M., (2019), Poetika Dersleri , (7. Baskı), İstanbul: Dergah Yayınları , s 15-17.  

[4] Aksan , D. (2015), Cumhuriyet Döneminden Bugüne Örneklerle Şiir Çözümlemeleri ,(4. Basım), Ankara:  Bilgi Yayınevi., s . 30.

[5] Aksan, 2015, a.g.k., 90-92.             

[6]  Kolcu,2016, a.g.k., 34.  

[7]  Okay , 2019, a.g.k, 94.

[8] Kolcu, 2016, a.g.k., 46

[9] Tunç , Gökhan, (2018), Kavramlar ve Kuramlarla Modern Türk şiiri İncelemeleri, Ankara: Hece yayınları, s. 25. 

[10]  Kolcu, 2016,  a.g.k, 17.

[11] Okay , 2019, a.g.k, 120.

[12]  Kolcu, 2016, a.g.k ,55.