Antonello da Messina ve Çarmıha Gerilme Eseri

Bu yazıda, sanat tarihinde önemli bir dönemi temsil eden Rönesans'ın öncülerinden biri olan Antonello da Messina'nın en etkileyici eseri olan "Çarmıha Gerilme" adlı tablosunun derinliklerine iniyoruz. Sanatçı fırçasının dokunuşlarıyla bir araya getirdiği bu tabloda, bizi dini ikonografinin derinliklerine inmeye ve insanlığın evrensel hikayesini anlamaya davet ediyor.

Tabloda, sadece İsa'nın çarmıha gerilişini değil, aynı zamanda Tövbekar Hırsız ve Kötü Hırsız (Pişman olmayan hırsız) olarak bilinen Luka incilinde geçen dini figürleri de görmekteyiz. Bu üç ana karakter, tablonun merkezindeki dramatik hikayenin temel taşlarını oluşturuyor.

Antonello da Messina Kimdir?

Ancak tablonun hikayesine geçmeden önce, eserin tarihsel yorumunu yapmak açısından önemli olan sanatçının biyografisine ve ortaya koyduğu eserdeki karakterlerin dinsel alt metinlerine göz atacağız. Bu inceleme, eserin daha derin bir anlam kazanmasına katkıda bulunacaktır. Hazır mısınız? Hristiyanlık dünyasının köklerine, içsel bir dönüşüm arayışına doğru keşfe çıkalım.

Antonello, 1430 yılında Messina'da bir heykeltıraşın oğlu olarak dünyaya geldi. Erken yaşamına dair pek fazla bilgi olmamasına rağmen doğduğu topraklar, onu anlamamıza ve sanatının gelişim sürecini değerlendirmemize olanak tanıyor. Doğduğu tarihe bakıldığında, İtalya'da erken Rönesans'ın tam ortasında doğmuş olduğunu söyleyebiliriz.

"Bu tarihlerde sanat, genellikle sembolizmle şekillenmiş ve soyut ifadelerle yüksek oranda bağlantılıydı. Kutsal Kitap'tan esinlenen konular, genellikle belirli şemalar içinde sunuluyordu. Ancak, 15. yüzyıl itibariyle, Rönesans'ın başlangıcıyla birlikte sanatta önemli değişimler başlamıştır. Rönesans dönemi, bilim, sanat ve kültürde bir yeniden canlanma dönemidir ve sanatta daha gerçekçi ve insana odaklanan bir yaklaşımın benimsenmesine yol açmıştır."¹

Doğduğu Sicilya'yı terk ettikten sonra Napoli'de, Colantonio'nun (Niccolò Antonio; yaklaşık 1420 - Napoli, 1460 sonrası) atölyesinde eğitim aldı; burada Provence ve Flaman resimleriyle tanışarak detaylara ve doğalcılığa olan ilgisini geliştirdi. Bu özelliklere, Piero della Francesca'nın hacimleri ve disiplinini ekledi; 1475'te Venedik'e yaptığı bir seyahatten sonra da Venedik renklerinin zarafetini de keşfetti.

Antonello Messina'nın sanatsal evrimini anlayabilmek için Napoli'den başlamak gerekir: 1442'de Alfonso d'Aragona'nın tahta çıkmasıyla Napoli, kültürel ve sanatsal açıdan oldukça dinamik bir şehir haline geldi. Renato d'Angiò ve onun halefi, Flandre sanatına meraklı sanatseverlerdi ve Napoli'nin sanat ortamını geliştirmeye çalıştılar. 15. yüzyılın ikinci yarısında Napoli'deki sanat eğilimleri özellikle Flandre'den gelen eserlere odaklandı. Ancak, Alfonso d'Aragona sadece Flandre sanatını değil, aynı zamanda Jan van Eyck, Rogier van der Weyden ve Petrus Christus gibi ressamların eserlerini koleksiyon yaparak Napoli'yi uluslararası bir sanat merkezi haline getirdi. İspanya'dan Jacomart Baço gibi sanatçıları da Napoli'ye çekerek, bu sanat hayatına önemli etkilerde bulundu.

Aynı dönemde Napoli'de faaliyet gösteren Fransız okulu ressamları Jean Fouquet ve Barthelemy d'Eyk, şehre yeni eserler kattılar. Barthelemy d'Eyk özellikle Provence kültürünü Napoli'ye taşıdı. Bu deneyimler, yerel bir sanatsal oluşum belirleme konusunda belirleyici olmasa da, birçok önemli kişi üzerinde etkili oldu. Bu kişilerden biri, Colantonio gibi çeşitli unsurları birleştirerek sanatını şekillendiren ve özellikle de Antonello da Messina'nın kişiliğini etkileyen kişiydi.

Antonello da Messina'nın eğitimi tamamen Napoli'de gerçekleşti, ancak genç sanatçının doğduğu ülkede de nasıl bir eğitim aldığıyla ilgili net bilgiler bulunmamaktadır. Antonello'nun hayatına dair bilgiler oldukça sınırlıdır ve eserlerinin büyük bir kısmı 1460 yılından sonra tarihlenmektedir. Bu nedenle, Antonello'nun yaklaşık 1430 yılına kadar olan otuz yıllık dönemi hakkında çok az bilgiye sahibiz. Fakat babasının heykeltıraş olmasından kaynaklı ilk öğretmeninin o olduğunu düşünebiliriz. 

Giorgio Vasari'nin anlatısına göre, Antonello eğitimini Roma ve Napoli'de tamamlamıştır. Özellikle Alfonso d’Aragona'nın koleksiyonlarında Jan van Eyck'in bir tablosuyla karşılaşması, genç Antonello'yu yağlı boya tekniğini öğrenmeye yönlendirmiştir. Ancak, yağlı boya tekniğini İtalya'ya getirenin Antonello olduğu söylentisi doğrulanamamaktadır. Antonello'nun Roma'ya gidişine dair bilgiler kesin değildir, ancak Napoli'de bir süre yaşadığı ve özellikle Colantonio'nun öğrencisi olduğu bilinmektedir. Napoli'de, Flemenk, Fransız, Provensal ve İspanyol sanatçıların eserlerini inceleme fırsatı buldu. İşte buradan, Antonello da Messina'nın büyük sanat yolculuğu başlamıştır.

1457'de doğduğu şehirde kendi atölyesini kurarak adını duyurur. Yaklaşık 1460 civarında, Sibiu'daki Çarmıha Geriliş ve Madonna Salting gibi önemli eserlerini tamamlar. 1465 tarihli Benediction Christ (aynı zamanda Salvator Mundi olarak bilinir), Londra'daki National Gallery'de bulunmaktadır. Aynı dönemde, Şu an Cefalù'deki Mandralisca Müzesi'nde bulunan Man Portresi'ni yapar. Genova'daki Palazzo Spinola Ulusal Galerisi'nde yer alan Ecce Homo isimli bir eseri vardır. 1473'te San Gregorio Poliptik'i, bir sonraki yıl ise ünlü St. Jerome in His Study eserini oluşturduğu düşünülmektedir. 1475'te Antonello, Venedik'e seyahat eder ve aynı yıl Venedikli patrician Pietro Bon, San Cassiano Tablosu'nu sipariş eder. 1476'da Messina'ya dönen Antonello, Trivulzio Portresi'ni yapar. 1478'de Venedik'te San Rocco Okulu'nu için Antonello'nun St. Sebastian(Aziz Sebastian'ın şehit edilişine dair bir eser) eserini yapması düşünülmektedir. Sanatçımız, ölüm döşeğinde 1479 yılında vasiyetini yazarak, rahip kıyafeti içinde gömülmek isteğini söyler ve aynı yıl içerisinde ölür. Yaptığı tüm eserler, oğlu Jacobello d’Antonio tarafından devralınır, ancak Jacobello'nun genç yaşta kaybolduğu bilinmektedir.

Sanatsal Anlayışına Kısa Bir Bakış

15. yüzyıl Arap Hristiyan İkonu: Berlin Devlet Müzesi'nden Aziz Dismas'ın tasviri. Yazısında "İsa, krallığına geldiğinde beni anımsa" ifadesi bulunmaktadır.

Antonello da Messina'nın tarzı ve öne çıkan eserleri arasında ilk bilinenler, biri tövbe eden Aziz Hieronimus'u, diğeri ise meleklerin Hz. İbrahim'i ziyaretini tasvir etmektedir. Bu eserlerde, Antonello'ya özgün dikkat çeken bazı özellikler vardır; örneğin, Aziz Hieronimus'un manzarası, Flemenk resimlerinin tipik dağlık ortamında gerçekleşir. Bu eser, önceki Flemenk eserlerinden etkilenir ve özellikle Jan van Eyck'in Çarmıha Geriliş tablosundan izler taşır. Antonello'nun sanatı, Madonna Salting eseriyle daha da evrim geçirir. Madonna Salting, neredeyse soyut bir güzellikle idealize edilmiş bir Madonna'ya odaklanır.  Antonello'nun portre çalışmaları, Cefalù'deki Mandralisca Müzesi'ndeki Bir Adamın Portresi ile başlar. Bu portre, zengin bir karakteri anlatan detaylı bir çalışma sunar. Trivulzio Portresi, Antonello'nun portre sanatındaki yaratıcılığını zirveye taşır ve eserin derinliği, Antonello'yu 15. yüzyılın en önemli portre sanatcısı yapar. 

Tövbe Eden Hırsız, aynı zamanda Çarmıha Gerilen Hırsız veya İyi Hırsız olarak bilinen karakter, İsa'nın Çarmıha Gerilme hikayesinde adı geçen fakat pek bilinmeyen bir figürdür. İsa ile birlikte çarmıha gerilen hırsızlardan birisidir. Geleneksel olarak Aziz Dismas olarak adlandırılan bu hırsız, İsa'nın sağında çarmıha gerilmiş, arkadaşı İmpenitent(Pişman olmayan) Hırsız ise sol tarafta bulunmuştur. 

Bu hikayenin geçtiği kutsal kitap olan Luka incilindeki bölümün türkçesini aşağıya alıntılıyorum:

32-İsa’yla birlikte idam edilmek üzere ayrıca iki suçlu da götürülüyordu.

33-Kafatası denilen yere vardıklarında İsa’yı, biri sağında öbürü solunda olmak üzere, iki suçluyla birlikte çarmıha gerdiler.

34-İsa, “Baba, onları bağışla” dedi. “Çünkü ne yaptıklarını bilmiyorlar.” O’nun giysilerini aralarında paylaşmak için kura çektiler.

 35-Halk orada durmuş, olanları seyrediyordu. Yöneticiler İsa’yla alay ederek, “Başkalarını kurtardı; eğer Tanrı’nın Mesihi, Tanrı’nın seçtiği O ise, kendini de kurtarsın” diyorlardı.

 36-37 Askerler de yaklaşıp İsa’yla eğlendiler. O’na ekşi şarap sunarak, “Sen Yahudiler’in Kralı’ysan, kurtar kendini!” dediler. 

38-Başının üzerinde şu yafta vardı:

 YAHUDİLER’İN KRALI BUDUR

 39-Çarmıha asılan suçlulardan biri, “Sen Mesih değil misin? Haydi, kendini de bizi de kurtar!” diye küfretti.

 40-Ne var ki, öbür suçlu onu azarladı. “Sende Tanrı korkusu da mı yok?” diye karşılık verdi. “Sen de aynı cezayı çekiyorsun.

41-Nitekim biz haklı olarak cezalandırılıyor, yaptıklarımızın karşılığını alıyoruz. Oysa bu adam hiçbir kötülük yapmadı.”

42-Sonra, “Ey İsa, kendi egemenliğine girdiğinde beni an” dedi.

 43-İsa ona, “Sana doğrusunu söyleyeyim, sen bugün benimle birlikte cennette olacaksın” dedi.

İsa’nın Ölümü

44-45  Öğleyin on iki sularında güneş karardı, üçe kadar bütün ülkenin üzerine karanlık çöktü. Tapınaktaki perde ortasından yırtıldı. 46 İsa yüksek sesle, “Baba, ruhumu ellerine bırakıyorum!” diye seslendi. Bunu söyledikten sonra son nefesini verdi. ²

Aziz Thomas Aquinas'a göre, İyi Hırsız'ın cennete çıkması, Rab'bin sözlerinin yeryüzündeki bir cenneti değil, Tanrı'nın şanının tadını çıkaranların manevi bir cenneti ifade etmesiyle mümkündür. Aziz Augustine of Hippo ise İyi Hırsız'ın vaftiz olup olmadığını sorgulamıştır. Geleneklere göre, İyi Hırsız, İsa'nın sağ tarafına çarmıha gerilmiş ve bu nedenle çarmıha gerilme tasvirlerinde genellikle İsa'nın başını sağa eğik gösterilir.

İyi Hırsız'ın dönüşümü, İsa aracılığıyla kurtuluşa ulaşmak için atılması gereken adımların bir örneğidir; günahın farkına varma, pişmanlık, İsa'nın kabul edilmesi ve sonsuz yaşam vaadine inanç. Katolik Kilisesi tarafından resmi olarak kanonize edilmemiş olmasına rağmen, İyi Hırsız, İsa'nın onunla cennette olacağını söylemesi ve yerel Kilise gelenekleri nedeniyle aziz olarak kabul edilir. Aziz Dismas'ın adı taşıyan bazı yerleşim yerleri arasında San Dismas, California ve Waukegan, Illinois'teki St. Dismas Kilisesi bulunmaktadır.

Sonuç olarak, İyi Hırsız'ın tevbesi, İsa aracılığıyla kurtuluşa ulaşmak için gereken adımların önemini vurgular. Bu adımlar, günahın farkında olma, pişmanlık, İsa'nın kabul edilmesi ve sonsuz yaşam için inançtır.

Ressamın Gözünden İsa'nın Acısı:​

İlk bakışta dikkat çeken detay, İsa'nın merkezde uzun bir haçın tepesinde çarmıha gerilmiş olması ve başını, Luka İncili'nde anlatılan şekilde tövbe eden Aziz Dismas'a doğru eğmiş olmasıdır. Bu detay, İsa'nın Dismas'ı cennetine kabul ettiği anlamına gelir. İsa'nın tepesinde ise Luka İncili'nde geçen "INRI" ifadesini taşıyan bir kağıt parçası bulunmaktadır, bu da Yahudilerin Kralı anlamına gelir. Aynı zamanda, İsa diğer eserlerden farklı olarak daha zayıf ve çelimsiz bir şekilde resmedilmiştir. Bu, ressamın erken Rönesans döneminde etkilendiği eserlerden kaynaklanmaktadır. Detaylara daha fazla inildiğinde, İsa'nın yanındaki hırsızların bir haça değil, ağaca asıldığı görülmektedir.

Tablonun ön planında, çarmıhların dikildiği Golgotha Tepesi, çorak toprakla betimlenmiştir. Çarmıhların altında bulunan taşlar ve kayalardan oluşan bu verimsiz tepe, adını "kafatası" kelimesinden almaktadır. Golgotha'nın bu ismi, Adem ve Havva'nın burada gömüldüğüne dair bir inanıştan gelmektedir. 

Meryem, bordo-mavi kıyafeti içinde, başını hüzünlü bir şekilde eğmiş, yüzü acıyla dolu. Gözleri, oğlu İsa'nın acı dolu ölümüne bakmaktan kaçınıyor. Sağ tarafta ise genç bir adam figürü dikkat çekiyor. İsa'nın havarilerinden biri olan ve ölmeden önce annesini emanet ettiği havarisi Evanjelist Yahya. Yahya, İsa'nın çarmıha gerildiği anı gözleri önünde canlı bir şekilde yaşamış gibi, diz çöküp dua ediyor.

Yararlandığım Kaynaklar Ve Alıntılar

• ¹ Atasoy, Nurhan - Tükel, Uşun. "İTALYA’DA RÖNESANS SANATI." İstanbul Üniversitesi. Bağlantı Linki
• ² İncil.İnfo, İncil - Tevrat - Zebur Kutsal Kitap. Luke 23. Bağlantı Linki
• Wikipedia. (2023, 19 Mart). "İlk Dönem Flaman Resmi." Bağlantı Linki
• Wikipedia. (2023, 25 Kasım). "Antonello da Messina." Bağlantı Linki
• "Antonello da Messina, vita e opere del grande pittore siciliano." (2024, 1 Şubat). Finestresullarte. Bağlantı Linki
• Lawrence Cunningham, A brief history of saints (2005), Sayfa32. Bağlantı Linki
• Barbera, Gioacchino, Keith Christiansen ve Andrea Bayer. (2005). "Antonello da Messina: Sicily's Renaissance Master." New Haven ve Londra: Yale University Press, The Metropolitan Museum of Art. Yayın tarihi: 13 Aralık 2005. Bağlantı Linki