Ceza Yargılamasında Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi (SEGBİS)

SEGBİS Nedir?

SEGBİS yönetmelikteki tanımına göre, UYAP Bilişim Sisteminde ses ve görüntünün aynı anda elektronik ortamda iletildiği, kaydedildiği ve saklandığı Ses ve Görüntü Bilişim Sistemidir [1]. Kısaca SEGBİS ceza yargılamasında video konferans yöntemi kullanılarak sanığın dinlenmesini sağlayan bir sistemdir.

SEGBİS hukuki dayanağını, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunumuzun “Sanığın Duruşmadan Bağışık Tutulması” başlıklı 196. Maddesinin 4. Fıkrasındaki: “Hâkim veya mahkemenin zorunlu gördüğü durumlarda, aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle yurt içinde bulunan sanığın sorgusu yapılabilir veya duruşmalara katılmasına karar verilebilir.” hükmünden almaktadır. Bununla birlikte, 20.09.2011 tarihli 28060 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelikte SEGBİS’e ilişkin esas ve usuller belirlenmiştir. Yönetmelikle, SEGBİS tanımı yapılmış ve hangi şartlarda kullanılabileceği açıkça düzenlenmiş olup hukukumuzda özellikle ceza yargılamasında aktif ve fiilen kullanılan pratik bir yöntemdir.

SEGBİS Hangi Durumlarda Kullanılır?

SEGBİS’in hangi şartlarda kullanılabileceği Yönetmeliğin 9,10 ve 11. maddelerinde düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 9. maddesine göre, görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması olanağı varsa soruşturma veya kovuşturma aşamasında yapılan her türlü işlemin SEGBİS ile kayda alınacaktır. Düzenlemeye göre, mağdur çocukların ve duruşmaya getirilmesi mümkün olmayan ve tanıklığı maddi gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunlu olan kişilerin tanıklığında SEGBİS kaydı zorunludur.

Ayrıca Tanık Koruma Kanunu ve Tanık Koruma Tedbirlerinden kaynaklanan mevzuata aykırı olmamak kaydı ile kimliği saklı tutulan tanıkların dinlenilmesinde de SEGBİS uygulanmaktadır.

Yönetmeliğin 10. maddesinin 2. fıkrasına göre, kimliği saklı tutulan tanığın, SEGBİS ile uzaktan dinlenmesi öngörülmüştür. SEGBİS ile dinlenen tanığın dinlenmesi sırasında tanığın bulunduğu yer yetkili Cumhuriyet savcısı veya hâkimi hazır bulunmaktadır. Bu düzenlemenin uygulamasına genellikle örgütlü suçlarda ve terör suçlarında ya da devletin güvenliğine karşı olan suçlarda rastlanmaktadır.

Yönetmeliğin 11. maddesinde uluslararası karşılıklı adli yardımlaşma işlemlerinde de SEGBİS’in kullanılabileceği düzenlenmiştir. SEGBİS yoluyla dinlemenin ne şekilde gerçekleştirileceği taraflar arasında kararlaştırılır. SEGBİS ile adli yardımlaşma talepleri sesli ve görüntülü iletişim tekniğinin uygulanması talebi örneği doldurularak Bakanlık aracılığıyla gerçekleştirilir. Bu talep maktu bir form şeklinde olup SEGBİS ile işlemi yapmak isteyen mercii(savcılık/mahkeme/hakim) aracılığıyla talep edilir.

Yönetmelik madde 21 gereği, SEGBİS, Yargıtay, Bölge Adliye Mahkemeleri dâhil kanun yolu makamlarınca ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nun uygulandığı durumlarda kullanılabilmektedir.

SEGBİS’in Ceza Yargılamasına Sağladığı Faydalar

Günümüzde SEGBİS, genellikle kovuşturma aşamasında duruşmada hazır bulunamayan sanığın cezaevinden ya da başka bir şehirden duruşmaya katılımını sağlamak için kullanılmaktadır. Bilindiği üzere, sanık savunması alınmadan ceza yargılamasında karar verilememektedir. Sanığın tutuklu ya da hükümlü olduğu durumlarda ceza infaz kurumuna SEGBİS ile bağlantı sağlanarak sanığın duruşmaya pratik bir şekilde katılı ve savunmasının alınması sağlanmaktadır. Ceza yargılamasında asıl olan sözlülük ve işlemlerin bizzat yüz yüze yapılmasıdır. Bu ilkeselliğin, savunma hakkının kısıtlanmaması bakımından pratik ve metodolojik pek çok faydası bulunmaktadır. Yine de, sanığın bizzat duruşmada hazır bulunamayacağı ve yargılama yapan mahkemenin bulunduğu yerden başka ve uzak bir yerde bulunması ya da yakalamanın infazı neticesinde yargılama yapan mahkemenin bulunduğu yerdekinden başka bir yerdeki ceza infaz kurumunda bulunması hallerinde; SEGBİS ile sanık savunmasının alınabilmesi teknoloji çağında yargılamayı hızlandıran ve kolaylaştıran bir öneme sahiptir.

Nitekim bu konuda Yargıtay 6. Ceza Dairesi 18.10.2021 tarihli 2021/21759 Esas ve 2021/15738 Karar sayılı ilamıyla: “…Şüpheli ya da sanık ceza muhakemesinin en başta gelen sujesidir. Kural olarak sanık mahkemede hazır edilmeden duruşma yapılamaz ve sanıksız ceza yargılaması olmaz. Yüzyüzelik ve silahların eşitliği ilkeleri adil yargılanma hakkının önemli başlıklarından olup, sanığın yargılandığı mahkemede bizzat hazır bulunup ifade vermesi savunma hakkının önemli bir parçasıdır. CMK 196/4 maddesiyle bu ilkeye istisna olacak şekilde SEGBİS ile ifade alma imkânı getirilmiştir. “Hâkim veya mahkemenin zorunlu gördüğü durumlarda, aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle yurt içinde bulunan sanığın sorgusu yapılabilir veya duruşmalara katılmasına karar verilebilir”. Fakat savunma hakkının gereği olarak sanık yargılandığı mahkemenin huzurunda bizzat savunma yapmak istiyorsa buna imkân verilmeli, SEGBİS ile savunma yapmaya zorlanmamalıdır…” şeklinde karar verilmiştir.

SEGBİS sayesinde, ceza yargılamasında ifade alma, sorgu ve duruşma işlemlerinde teknik imkânlardan faydalanılmaktadır. SEGBİS’in sağladığı sesli ve görüntülü iletişim tekniğini kullanarak teknik araçlarla mahkemeler nezdinde ifadesi veya savunması alınacak kişilerin bizzat yargılamanın görüldüğü esas mahkemesince dinlenmesi ya da sorgulanması sağlanmaktadır. Bu sayede dosyaya, kişiye ve olaya göre daha sağlıklı ifade alınmakta ve mahkemece duruşmaların daha etkin yönetimi sağlanmaktadır. Mahkemenin, duruşma sırasında gerçekleşen olaylara ve tarafların beyanlarına daha iyi vakıf olabilmesi adil yargıyı temin etmeye hizmet etmektedir. Ayrıca yol tutuklaması/yakalaması uygulamasından kaynaklanan mağduriyetlerin ortadan kalkması da SEGBİS’in önemini ortaya koymaktadır.

Adalet Bakanlığı’nca kurulan SEGBİS sistemsel olarak ceza infaz kurumunda bu iş için düzenlenmiş video konferans iletişi sağlayan odalarda tutuklu ya da başka suçtan hükümlü sanıkların duruşmaya video konferans yönetmiyle katılımını ve savunmalarının alınmasını sağlayan bu uygulama yargılamayı son derece hızlandırmaktadır. Buna rağmen SEGBİS yöntemi hem yüzyüzeliği kısıtladığı hem de zaman zaman duruşma esnasında yaşanan teknik kopukluklardan dolayı adil yargılanma hakkı kapsamında bir takım eleştirilere konu olmaktadır. Ancak belirtmek gerekir ki, sanığın yüzyüze duruşmaya katılmak istemesi halinde duruşmada hazır bulunma hakkı her zaman bulunmaktadır. Sanığın bu istemini dile getirmesi halinde SEGBİS yerine bizzat hazır olduğu duruşmada savunmaları alınmaktadır. SEGBİS ayrıca çok sanıklı dosyalarda SEGBİS sistemi üzerinden duruşma salonuna en fazla üç ayrı bağlantı ile video konferans görüşmesi sağlanabilmesi gibi bazı geliştirilmesi gereken teknik eksiklikleri bakımından da eleştirilmektedir. Yine de, genel itibariyle SEGBİS on yılı aşkın bir süredir aktif bir şekilde ceza yargılamasına katkı sağladığı ve yargılama sürelerinin kısalmasına katkı sağladığı unutulmamalıdır.

[1] https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=7&MevzuatNo=15315&MevzuatTertip=5