Kapitalizmin çöküşü ve Schumpeter

Avusturyalı ekonomist Joseph A. Schumpeter, Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi (1942) kitabında bir soruya açıklık getirmeye çalışır; "Kapitalizm hayatta kalabilir mi?". Schumpeter net bir şekilde "Hayır, sanmıyorum" der ve nedenini açıklamaya çalışır.

Schumpeter için "girişimci" (the entrepreneur) sürekli olarak inovasyonlar geliştiren ve ekonomik aktivileri radikal olarak değiştiren temel ve dinamik bir figürdür. Girişimci, piyasaya yeni ürünler sunabilir, üretimi daha ucuz ve iyi gerçekleştirebilecek yöntemler getirebilir, ürünler için yeni pazar alanları açabilir. Kısacası, kapitalist ekonominin sürdürülebilmesi için ana figürlerden biridir.

Girişimci aynı zamanda "yaratıcı yıkım" (creative destruction) sürecini başlatan öğelerden biridir. Kapitalizmin neden hayatta kalamayacağı yaratıcı yıkım kavramı ile açıklanır. Yaratıcı yıkımda, kapitalizm kendi sonunu getirecek ekonomik araçları ve sosyal durumları yaratmaktadır. Schumpeter'e göre, kapitalizm yeni bir aydın sınıf yaratacaktır, bu sınıf girişimcilik ve üretimden o kadar uzaklaşacaktır ki, sınıfın varoluşunu mümkün kılan değerlere ve kurumlara karşı bir duruş alacaktır. Bu sınıf, içinde bulundukları durumun temellerini anlamayacak ve özel mülkiyet, merkezileşmemiş karar alma mekanizmaları, girişimcilik vb. öğeleri baltalamaya çalışacaktır. Yani aydın sınıf varlığını devam ettirebilmek için, onu oluşturan öğeleri yok etmeye çalışacaktır.

Kapitalizmden sonra ne geleceğine Schumpeter'in cevabı sosyalizm olur. Ancak Marx'tan farklı olarak, Schumpeter sosyalizm için olumlu düşüncelere sahip değildir. Özel girişimcilik, yenilik ve kapitalizmin ürettiği avantajlar, sosyalist bir ekonomide elde edilecek sonuçlardan çok daha üstündür. Ayrıca, Marx'ın aksine, Schumpeter, kapitalist sistemin, sosyalizmle yer değiştirmesini desteklemez. Ona göre, bu değişim, toplumun refahı için olumlu olmayacak hatta yaşam standartlarında gözle görülür düşüşlere sebep olacaktır.

Schumpeter, kitabı yazdığı 1940lardan itibaren, sosyalizme geçişin başladığını söyler. Kanıt olarak hızla artan hükümet düzenlemelerini, bankacılıkta ve işgücü piyasasındaki kontrolleri, fiyat düzenlemelerini, hükümetin endüstriyi kontrol etmesine yönelik çağrıları ve bunun gibi bir çok uygulamayı gösterir.