Şiirde ve Günlük Hayatta Seslerin Önemi 2: Asonans

Asonans dilimizi ilginç şekillerde etkiler. Gelin bu etkilerin ne olduğunu birlikte sorgulayalım ve araştıralım.

Asonans Nedir?

Asonans aynı ya da benzer sesli harflerin, özellikle vurgulu hecelerde, ardışık ve yakın kelimelerde tekrar etmesidir. (Abrams. M. H. Edebi Terimler Sözlüğü. s. 9)

Latince 'assonare' kelimesinden gelir ve 'yanıt vermek/karşılıklı konuşmak' anlamına gelir. Bu, kelimelerin art arda telaffuzu; sanki kelimeler birbirleriyle konuşuyormuş veya birbirlerine yanıt veriyormuş gibi bir düşünceden yola çıkılarak yapılmış bir adlandırmadır.

Asonansa genellikle sondan kafiye kullanımının yaygın olmadığı dillerde rastlanır. Bu dillerde armoni, kafiye aracılığıyla değil asonans ile sağlanır.

Ne işe Yarar?

Asonans bulunan metinlerde akıcılık oranı artar.

Bilgi teorisine göre tekrar edilen şeylerin bilgi değeri azalır. Asonans tekrarlarla bilgi miktarını azaltarak metinlerde anlaşılabilirliği ve ezberlenebilirliği artırır. Bu durum klasik eserlerde asonans kullanımını açıklayabilir.

Asonans ve bilgi teorisi arasında yürütülmüş karşılaştırmalı herhangi bir bilimsel makaleye rastlamadım. Ancak bu konu ile ilgili daha fazla bilgi edinmek isteyen okurlarım bilgi teorisi ve bilgi teorisinde entropi kavramlarına bir göz atarak konu hakkında daha fazla fikir edinebilir!

Asonansın Tarihçesi

Asonans, dil tarihinde oldukça köklü bir geçmişe sahiptir. Antik Yunan ve Roma edebiyatında özellikle şiirlerde kullanılmıştır. Daha sonrasında Orta Çağ'da Fransız edebiyatının ve İspanyol halk şiirinin önemli bir özelliği haline gelir. Rönesans dönemi ile birlikte asonans; diğer kafiye çeşitlerinden ayrılarak kendine ait bir armoni tekniği olarak tanımlanmıştır.

Modern edebiyat hareketlerinde, özellikle sembolist ve modernist akımlarda, asonansın özgün kullanımları artmıştır.

Türk edebiyatında kullanılan asonans özellikle reklam metinleri, ikilemeler ve deyimlerde yerini almıştır.

Poe, Shakespeare, Nabokov, Plath, Wordsworth gibi herkesçe kabul edilmiş yazarlar, eserlerinde bu teknikten yararlanmıştır.

Asonansın Psikolojik Etkileri

Asonans, kelimeler arasında ritmik bir uyum sağlayarak dilde müzik yaratır. Bu durum bilginin kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya geçişini iki yolla kolaylaştırır,

1- Duygusal Boyut: Leech, G. & Short, M. Yaptıkları araştırmalarda belli sesli harflerin, belirli duyguları tetikleyerek insan psikolojisini etkilediğini açıklar. Duygusal önemi olan yaşantılar ve sözler uzun süreli belleğe daha kolay geçiş yapar.

2- Müzikal Boyut: Tekrar ve prova yoluyla sürekli olarak taze tutulan bilgi ve yaşantıların uzun süreli belleğe geçişi daha kolaydır. Asonans ritmik ve tekrarlı bir yapı yaratarak ezberi kolaylaştırır.

Özellikle tercih edilen sesler ve ritimler, reklam sloganları ve pop şarkı sözleri gibi sık tekrar eden metinlerin akılda kalıcılığını güçlendirir. Bilgiyi algılama biçimimizin sözlü iletişime dayandığı durumlarda asonans, bakış açımızı etkileyen faktörlerden biri olacaktır. Bu nedenlerle aslında şiir sanatında kullanılan asonansın, hayatımızın her yerinde olduğunu söyleyebiliriz.

Asonans Örnekleri

Örnek 1

Ağlasam sesimi duyar mısınız, Mısralarımda; Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? (Orhan Veli Kanık)

Bu örneğimizde göze çarpan ilk asonans [a] sesi, şiirin bütününe yayılmış haldedir. İkincil olarak öne çıkan [ı,i] sesleri, [a] ile estetik bir zıtlık oluşturuyor.

Şiirin geneline hakim [a] sesi, dürüstlüğü, açıklığı ve duygusallığı temsil ederken; soruya dönüşen kelimelerde 'mısınız, misiniz, ellerinizle' daha yoğun bir [ı,i] kullanımı gözlemlenir. Bu da şiirdeki duygusal tonla örtüşmektedir.

Soruyla birlikte [m,n] konsonans kullanımı, gerçekten de sesin boğazda düğümlenmesi ve ağlama hissini güçlendiren bir diğer faktör diyebiliriz.

Örnek 2

"İç ses, diye söylendim, Başımda rüzgar vardı Başımda uğultular... Kalbim usulca kıpırdardı." (Didem Madak)

Didem Madak'ın şiirlerinde genellikle içsel duygular ve içgözlem öndedir.

Burada da "İç ses, diye söylendim" dizesi şairin içinde bir içsel sorgulamayı gösterir.

Şairin kendine ait düşünceleri [i] ince ünlüsüyle anlatırken, dışsal değişimleri [a,u] gibi kalın ünlülerle anlatması da içsel dünyasının kırılganlığına, ve dışsal dünyanın kapsayıcı etkisine örnek olabilir.

Örnek 3

Ben sana mecburum bilemezsin, Adını mıh gibi aklımda tutuyorum, Büyüdükçe büyüyor gözlerin, Ben sana mecburum bilemezsin (Attila İlhan)

Bu dizelerde sıkça tekrar eden "e" sesi, şiire ritmik bir akış kazandırır. [e] sesi, [a]'ya benzer olarak geniş ve düz bir ünlüdür ancak farklı olarak incedir.

Bu durum, şiirde anlatılan duyguların açık bir şekilde duyurulduğunu, ancak bu duyurunun hassas olduğunu hissettirir niteliktedir. [a] asonansı, şairin duygularını ve içsel sıcaklığını vurgular, okuyucunun şairin daha hassas hislerine ortak olabilmesini kolaylaştırır.

Sonuç

Asonans hem günlük hem de sanatsal dünyada önemli bir yer alır. Psikolojik ve müzikal etkileri sayesinde hafıza ve duygusal dünya üzerinde önemli etkileri vardır. Bu yönleriyle reklam sloganlarından, günlük dildeki deyimlere ve edebiyata kadar çeşitli yerlerde çok geniş bir yelpazede kullanıma sahiptir.

Yapılan araştırmalar asonansın psikolojik ve hesaplanabilir özelliklerini ölçmek için henüz yeterli olmamakla birlikte, asonansın bahsi geçen etkilerini günlük konuşmalarda hissetmemek olanaksızdır. Her insanın bilinçaltında benzer sesler, benzer sembollerle eşleşegelmiştir.

Özellikle yazım teknikleri alanına ilgi duyanlar iyi bilir ki; istenmeyen asonans, konsonans ve aliterasyon kullanımından kaçınmak yazı kalitemizi artırmak için çok önemlidir.

Peki siz günlük hayatınızda hangi asonans kullanımlarına rastlıyorsunuz? Sizce asonans önemli bir konu mu?

Kaynakça

https://www.britannica.com/art/assonance

Abrams, M.H. A Glossary of Literary Terms. Boston. Cornell University. Publisher: Earl McPeek.

Dictionary of Literary Terms & Literary Theory. Penguin.