Son Akşam Yemeği

Leonardo Da Vinci 'nin “Son Akşam Yemeği” Milano'da, Santa Maria delle Grazie manastırı yemekhanesinde bulunmaktadır.Bu eser yaklaşık dokuz metrelik genişliğiyle Leonardo'nun en büyük eseridir.

Son Akşam Yemeği, Kutsal Kitap’ta anılan İsa’nın hayatına dair en önemli olaylardan biri olarak tarihte yerini almaktadır. İsa’nın hükûmet tarafından dinî ve toplumsal değerlere zarar sebebiyle tutuklanıp çarmıha gerilmesinden önce havarileriyle yani ona bu süreçte inanan ve desteklediği dostlarıyla yediği son yemektir bu nadide eserdeki olay. Aynı zamanda İsa'nın kanının şarap bedeninin ekmek ile temsili olan Efkaristiya'nın (Missa Ayini) ortaya çıktığı akşamdır. Bu özelliği sayesinde bu eserin Hristiyan dünyasında önemi çok büyüktür. Günümüzde bile bu eser hakkında yapılan çalışmalar incellikle sanat tarihçileri tarafından devam edilmektedir. 

Son Akşam Yemeği teması Leonardo’dan önce de işlenmiştir. Geleneksel betimlemelerde İsa sakince kutsal ekmeği paylaştırırken Yahuda hariç tüm havariler masada yan yana otururmaktadır. Yahuda İskariot’un kimliğinin belirginleştirmek için ressamlar çeşitli yöntemlere başvurmuşlardır.

Yahuda, kutsal fikirleri tanımlayan haleden yoksun; masanın diğer yanında ayakta; izleyiciye arkası dönük biçimlerde resmedilmiştir. Bazı uzmanlar tarafından günahların temsilcisi olarak da görülmektedir. Eserde Yahuda İsa’ya bağlı on bir havariden yaratılmış biçimde tasvir edilmektedir.

Leonardo’nun Son Akşam Yemeği ise bu versiyonlardan oldukça farklı olma özelliğine sahiptir. Sahnede hareket ve heyecan bulunur. Her kişi ince eleyip sık dokunarak hesaplanmış devinimlerle, yüzlerindeki dışavuran duygularla donatılmış biçimleriyle capcanlı olarak karşımıza çıkar. Leonardo sahne tasarımı ve Yahuda’nın kimliğinin belirginleştirilmesi açılarından bir başyapıt ortaya koymuştur. Cansız bir eserin, birçok duyguyu tanımlayabilmesi bu çalışmanın bir başka değerli özelliğidir.

Leonardo, Kutsal Kitap’ın metini düşünerek İsa’nın havarilerine “Size doğrusunu söyleyeyim, sizden biri bana ihanet edecek”, (Matta 26:21)(Matta; İsa’nın M.Ö. 2. yılındaki doğumundan M.S. 33’te göğe çıkmadan hemen önce öğrencileriyle buluşmasına dek geçen olayları anlatır. İbranice hazırlanmış bir eserdir.) İsa’nın havarilerinden birinin kendisine ihanetini açıkladığı bu dramatik anı sezmiştir. Havariler İsa’nın bu ifşasının şaşkınlığında, hainin kim olduğunu sorgulayan bir tavır içinde betimlenmiştir. Bu sahnedeki canlılığın sihri tam da bu karşılıklı sorular ve işaretleşmelerdir.

Uzun bir yemek masasının merkezindeki İsa’ya göre sağlı sollu konumlanmış havariler, belirli gruplar hâlinde resmedilmişlerdir. Her bir grup kendine ait jest ve mimiklerle betimlenmiştir. Hemen hemen bütün havarilerin tepkilerinde ihanetin ifşası sonrasındaki korku ve şaşkınlık rahatça görülebilmektedir.

Masanın sol ucundaki Bartolomeus iskemlesinden heyecan içinde fırlar, onun yanındaki Yakup ile Andreas ellerini şaşkınlıkla yukarı kaldırır. Petrus da kalkmaya davranır ve ister istemez Yahuda’yı masanın üstüne doğru iter. İsa’nın açıkladığı ihaneti gerçekleştiren Yahuda masaya yaslanmış, sol eli masadaki ekmeğe uzanırken sağ eli ile ihanetin simgesi para kesesini kendisine bastıran bir figür olarak resmedilmiştir. Diğer “Son Akşam Yemeği” versiyonlarında masanın diğer ucunda veya izleyiciye arkası dönük biçimde çizilen Yahuda ilk kez bu resimde diğer havarilerin arasında çizilmiştir.

On iki havari arasında betimlenmesine karşın, Leonardo ustalıkla Yahuda’yı diğer figürlerden ayırmıştır. Kendini korkuyla geriye çekmesiyle daha çok belirginleştirmiştir. Yahuda, suskunca ellerini kavuşturmuş, sanki derin düşünceler içinde başını eğmiş Yuhanna'nın hemen yanında konumlanmıştır. İsa’nın solundaki havarilerin belirli toplaştığı iki grup daha vardır. İsa’nın ifşası sonrası elleri iki yanında kuşkuyla bakan Tomas, korkuyla karışık şaşkınlık içindeki yüz ifadesiyle Yakup ve ayaktaki Filipus bir grubu; Matta, Taddeus ve ellerini soru sorarcasına kaldıran Simun diğer grubu oluşturmaktadır.

Resmin merkezindeki İsa, arkadaki manzaralı pencereden sezilen ışıkla kutsanmış gibi ön plana çıkartılmıştır. İsa perspektifin de merkezindedir. Heyecanlı havarilerin hareketliliğine karşın İsa, sükunet izinde ellerini masanın üzerine uzatmıştır. Öne eğilen başı, masanın üzerindeki elleriyle sanki derin bir hüzün içindedir. Efkaristiya da resimde işlenmiştir; İsa’nın bir eli ekmeği, diğer eli de bir kadeh şarabı göstermektedir.

Resmin bulunduğu yemekhane duvarının üst bölümünde kemer aynası bulunur. Sofranın iki ucunda bulunan havari grupları yanlardaki iki kemerin, iki grup ve İsa ise ortadaki kemerin altındadır. Resmin ve aile kabristanının da bu manastırda olmasını isteyen Ludovico Sforza’dır. Kemer aynalarında süslemelerle çevrili Sforza ailesinin armaları sergilenmektedir. Ludovico Sforza ve eşi Beatrice d’Este’nin arması ortada yer alırken, Ludovico’nun sağında ve solunda oğulları Massimiliano ve Francesco’nun armaları bulunur.

Son Akşam Yemeği, Leonardo’nun jestler ve mimikler üzerindeki uzun süren denemelerinin ve yeni ifade yöntemleri arayışının sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Sayısız kopya, yeniden yapım ve resimlemeyle tüm dünyada tanınmıştır.