Türklerin İlk İnancı: Şamanizm

Şamanizm, bir dinden ziyade merkezinde bir şamanın yer aldığı, kendine has inanış ve ayinleriyle farklı formları bulunan inanç sistemidir. Şamanizm, Orta Asya bölgesinde bir halk inanışı olarak varlık göstermektedir.

Şamanî topluluklarda bütün tabiat olayları birtakım ruhlarla ilişkili görülür. Gök gürlediği zaman göğe ok atıp yıldırım çarpması sonucu ölen kişiler için âyinler düzenlemektedirler. Şamanizmin felsefesi, doğa olaylarının doğaüstü varlıklarla ilişkilendirilmesi ve evrende bir dengenin var olduğuna inanılması temelini içermektedir.

Şaman kelimesi köken olarak “bilgi sahibi kimse” olarak tasvir edilmektedir. Şaman, Şamanizm’e bağlı kavimlerde ruhlarla insanlar arasında aracı rolü oynayan bir nevi din adamıdır. Şamanların asıl görevi ise ruhlarla iletişim kurmaktır. Bazı Şamanların kabileye öğüt verme gibi görevleri de olabilir. Ancak asıl görevleri mevsimleri düzenlemek, avın bol olmasını sağlamak, kötü ruhları kovmak, kayıp şeylerden haber vermek, kurbanlar sunmak ve hastaları iyileştirmektir.

Şamanların ayinler için gerekli olan müzik aletleri vardır.  Bunlar göçebe topluluklar olan Kazak, Kırgız, Türkmen ve Karakalpaklar’da kobuz, domra, dütar ve gıcaktır. Şamanın en önemli göstergelerinden biri ise davuludur. Bir şaman davulunu hiçbir zaman yanında ayırmaz.

Şamanlar, kopuzun üzerine muska, küçük ziller ve çeşitli ses çıkaran nesneler bağlamaktadırlar. Kırgız ve Kazak şamanları ruhları kopuzla çağırıp kovmaktadır. Orta Asya’nın yerleşik halkı kabul edilen Özbek ve Tacikler’in şamanları ise davul ve def kullanır. Özbek şamanları davulun üzerine kurbanın kanını kullanarak şekiller çizmektedir.

Türklerin ilk inanışları hakkında günümüze dek pek çok araştırma yapılmıştır. Yapılan araştırmalar doğrultusundaki izlerden hareketle Türklerin ilk dini inanışlarının Şamanizm olduğu anlaşılmaktadır. Türkler hiçbir zaman Şamanizm’i tam olarak terk edememiştir. İslamiyet’in kabulüyle Müslüman Türkler Şamanizm’i tamamıyla terk etmemiş, Altay Şamanizm’ini hayatlarında yaşatmaya devam etmişlerdir.

Şamanizm inancından günümüz Türk kültür ve geleneğine yansıyan pek çok davranış mevcuttur. Şamanizm inancında kırmızı rengin koruyuculuğuna inanılmaktadır. Günümüzde de bazı kültürlerde lohusa kadınların kötü ruhlardan korunması için kırmızı kurdele kullanılmaktadır. Aynı şekilde kurşun dökme âdeti de Şamanizm geleneklerindendir. Şamanizm'de buna “kut dökme” denmektedir. Ya da su içerken kafanın elle desteklenmesi.  Bu da bir Şaman geleneğidir. Şöyle ki, su içerken insanın aklı başından kaçabilir diye kafa elle tutulurmuş. Bunlar gibi pek çok davranışımız aslında Şamanizm inancından gelmektedir. Şamanizm’in izleri kültür, inanç ve günlük yaşamımız ile iç içe geçmiştir. Bu sayede geçmişten günümüze büyük bir birikimle aktarılmıştır.