'12 Kızgın Adam' filminin psikolojik açıdan incelenmesi

Kararlarımızı biz mi veriyoruz yoksa çevremizdekilerin kararları bizi etkiliyor mu? Başkalarının varlığı davranışlarımızı nasıl etkiliyor?

25 Jun, 20243 min read

12 Kızgın Adam (12 Angry Men), Sidney Lumet'in yönettiği 1957 ABD yapımı drama filmidir. Film babasını bıçaklayarak öldürmekle suçlanan 18 yaşındaki bir gencin dava sürecinde mahkeme jürisinin karar alma aşamasını anlatıyor. Birbirini tanımayan 12 jüri üyesinin her birinin ortak kararı ile dava sonuçlanacaktır. Eğer bir kişi bile sanığın 'suçsuz' olduğunu düşünürse karar süreci devam edecektir. Karar sonucuna göre çocuğun hayatına son verilecektir veya serbest kalacaktır. Film Amerikan hukuk sistemi, insan psikolojisi ve karar mekanizmaları gibi konulara değiniyor.

Bu yazımda üstünde durmak istediğim esas nokta filmin psikolojik açıdan incelenmesi olacak. Çevremizdekilerin kararları bizi ne oranda etkiliyor, verdiğimiz kararlar salt bize mi özgü, karar alırken başkalarının varlığı tutum ve davranışlarımızı nasıl etkiliyor gibi sorulara cevap arayacağız.

Psikolojiye dair bazı kavramları bilirsek filmin anlatmaya çalıştığı mesele çok daha iyi anlaşılacaktır. Bu noktada sosyal etki ve uyum kavramları karşımıza çıkıyor. Sosyal etki; bir kişinin tutum ve davranışlarının bir başkasının düşüncelerinden etkilenerek değişmesdir. Sosyal etki sonucunda birey kendi düşündüğünden farklı olarak davranmış ve bir başkasının/grubun fikrini benimsemiştir. Bu duruma da 'uyum' denir. Bu uyma genelde kalabalık bir grubun bireyin tutum ve davranışlarında değişime sebep olması olarak görülür.

Kişilerin grup normlarına uyma sebepleri farklılık gösterebilir. İnsanlar gruba aidiyet hissetmek, grup üyeleri tarafından sevilmek, sosyal açıdan kabul görmek isterler. Dışlanmak ya da öteki ilan edilmek istemezler. Sosyal etkinin genelde iki çeşidi vardır: normatif sosyal etki ve bilgisel sosyal etki.

Normatif sosyal etki; kişinin grup tarafından sevilmek ya da onaylanmak için uyum sağladığı süreçlerdir. Bireyin genelde tutum ve davranışlarında farklılık gözlemlenirken düşüncelerinde pek de bir değişiklilik söz konusu değildir. Ergenlik çağındak bir gencin hoşuna gitmediği halde sadece popüler diye modaya uygun giyinmesi normatif sosyal etkiye bir örnek olabilir.

Bilgisel sosyal etki; bireyin bir konuda kendisinden daha yetkin olan kişilerin fikilerini benimsemesidir. Daha çok kişinin kendisini yetersiz ya da bilgisiz hissettiği durumlarda görülür. Bilgisel sosyal etkiye kişinin bir restoranta daha önceden gitmiş bir arkadaşıyla gittiğinde yanındakine sağladığı uyum örnek verilebilir.

'12 kızgın adam' sosyal etki türlerini güçlü bir şekilde örneklemektedir. Film boyunca 11 jüri üyesinin normatif sosyal etkiye uyum sağladığı görülüyor. Bunun sebebi ise dışlanmaktan ve kabul görmemekten korkmaları. Jüriler grubun çoğunluğuna uyarak 'suçlu' oyunu kullanıyorlar. Kalan bir jüri üyesi ise bilgisel sosyal etkiyi temsil etmektedir. İkna edici, güçlü argümanları ve görgü tanıklarının olayları anlattığı şekilde canlandırması sonucunda diğer jüri üyelerinin oylarını 'suçsuz'a çevirmesini sağlar. Buradan şu sonuca varıyoruz ki; kişinin bilgi seviyesindeki artış gruba olan bağlılığında bir azalmaya sebep oluyor.

Filmin sonunda gencin suçu gerçekten işleyip işlemediğini bilmiyoruz fakat jüri üyeleri gencin 'suçsuz' olduğu kararına varıyorlar. Film boyunca bu ikna sürecini izliyoruz aslında. Bu noktada karar verme sürecimize etki eden faktörlerin neler olduğu, hangi mekanizmalar doğrultusunda karar verdiğimizi, çevremizdekilerin bu süreçteki rollerini sorgulamak ve düşünmek faydalı olacaktır.

12 kızgın adam eğer psikolojiye merakınız varsa kesinlikle izlemeniz gereken kült bir film. Siyah beyaz bir film olması sebebiyle sinematografik bir zevk sunduğunu söyleyemem. Film neredeyse sadece tek bir odada geçiyor buna rağmen yönetmen film boyunca izleyici hiç sıkmıyor. Şimdiden izleyecek olanlara keyifli seyirler dilerim.