2021 Uluslararası Af Örgütü Raporuna Göre Dünyada İdam Cezası Hakkında Son Durum

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 3. maddesine göre yaşamak, hürriyet ve kişi emniyeti her ferdin hakkıdır ve dünya her geçen gün insan hakları bakımından ilerlemektedir. Fakat idam cezasının gerekli olup olmadığı konusu da bir o kadar gündemde yer alıyor.

Türkiye'de idam cezası en son 1984'te verildi. 2004 yılında ise tamamıyla kaldırılsa da bugün tecavüz ve çocuk tecavüzü ile ilgili haberler gündeme geldiğinde sosyal medyada hemen idam cezasının tekrar gelmesiyle ilgili tweet atılmaya başlanıyor. Birçok ülkede ise idam cezası uygulaması son hızla devam ediyor.

Düzenli olarak Uluslararası Af Örgütü tarafından yayınlanan Death Sentences and Executions Raporu dünya çapında verilen ve uygulanan idam cezalarıyla ilgili verileri gözler önüne seren önemli bir rapor. Raporlarda her yıl gerçekleştirilen idam cezalarının hangi yöntemlerle yapıldığı ve o yıl idam cezası verilmemiş / uygulanmamış ülkelerle ilgili bilgi vermesi de çok rahat bir karşılaştırma yapma imkanı sağlıyor.

2020 ve 2021 raporlarında en çok idam cezası veren ilk üç ülke de aynı: Çin, İran ve Mısır. Özellikle Çin ve İran arasındaki boşluk fazlasıyla geniş (2021 raporuna göre Çin 1000'den fazla, İran'ın ise 314 civarı). Ayrıca unutmamamız gereken şu ki idam cezası uygulayan çoğu ülke rejim bakımından otokratik bir yapıda olduğu için doğru veri toplanması oldukça zor ülkeler.

İdam cezası uygulamaları insan haklarına aykırı olmasının yanı sıra idamların kamuya açık şekilde gerçekleştirilmesi (Yemen), 18 yaşının altındaki bireylerin, çocukların idam edilmesi (İran, Yemen ayrıca Uluslararası Af Örgütü bu kategorideki diğer kişilerin Maldivler (5), Myanmar (en az 2) ve İran'da (80) ölüm cezasına çarptırıldığına inanıyor.) ilaveten Japonya, Singapur ve ABD dahil olmak üzere birçok gelişmiş ülkede zihinsel (psiko-sosyal) veya ruhsal engelli kişilerin ölüm cezasına çarptırılması (Gerçi seri katillerin sağlık raporlarına bakılırsa birçok psikolojik ve ruhsal hastalık yazmakta. Böyle düşününce bu durum o kadar da kulağa ilginç gelmiyor.) da idam cezası tartışmalarını ayrı bir boyuta taşıyor. Cezalandırma yapılmadan önceki süreçte hangi yöntemlerle mahkumların ağzından bilgi alındığı, nasıl suçlarını itiraf ettikleri ya da ettirildikleri de akıllara bambaşka sorular getirmiyor değil. Kaynak göstermek gerekirse 2020 ve 2021 raporuna göre işkence veya diğer kötü muamelelerle elde edilmiş olabilecek "itiraflar" Mısır, İran, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Yemen'de insanları mahkum etmek ve ölüm cezasına çarptırmak için kullanıldı.

2020 ve 2021 raporunda yazana göre ölüm cezası, kasten öldürme içermeyen ve bu nedenle uluslararası hukuk kapsamında "en ciddi suçlar" eşiğini karşılamayan suçlar için kullanıldı.

Ülkeden ülkeye göre de idam cezalarının verilme sebepleri oldukça farklılık gösteriyor. Örneğin Viet Nam' da bilinen tüm ölüm cezalarının %78'i uyuşturucu bağlantılı suçlar için verilirken Pakistan, 'İslam peygamberini aşağılama', Mısır, İran, Sudan gibi ülkeler tecavüz suçu (Hindistan ise çocuk tecavüzü suçu) için idam cezası vermektedir. Ayrıca İran, Yemen ve Suudi Arabistan'da devlete karşı işlenen suçlara da idam cezası verilmektedir hatta liderin politikalarını sorgulamak suçtur ve idam cezası verilmektedir. Raporda sadece üç ülke yazsa bile bu suçlar idam cezası uygulanan her otokratik vb., kapalı rejimde suç sayılıp idam cezası verebilecek yetkidedirler. Daha önce bahsettiğim gibi raporda yer alan çoğu ülkenin sahip olduğu yönetim rejiminden dolayı şeffaf bilgi alınamamaktadır.

İki raporun da METHODS OF EXECUTIONS  IN ... bölümüne baktığımızda görüyoruz ki asarak ve silahla vurarak idam etmek en popüler yöntemler arasında. Kafa kesme yöntemini uygulayan tek ülke ise Suudi Arabistan, ABD ise elektrikle veya zehir enjekte etme gibi yöntemleri tercih ediyor.

Son olarak raporda her zaman yer alan hangi ülkenin anayasası idam cezasını destekliyor, kısmi destekliyor ya da desteklemiyor vs. ile ilgili olan bölüm aşağıda yer almaktadır.

Kanunlarında herhangi bir suç için ölüm cezası öngörülmeyen ülkeler:

Arnavutluk, Andorra, Angola, Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Benin, Butan, Bolivya, Bosna Hersek, Bulgaristan, Burundi, Cabo Verde, Kamboçya, Kanada, Çad, Kolombiya, Kongo (Cumhuriyeti), Cook Adaları, Kosta Rika, Fildişi Sahili, Hırvatistan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Cibuti, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Estonya, Fiji, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Gine, Gine-Bissau, Haiti, Honduras, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Kiribati, Kosova, Kırgızistan, Letonya, Lihtenştayn, Litvanya, Lüksemburg, Madagaskar, Malta, Marshall Adaları, Mauritius, Meksika, Mikronezya, Moldova, Monako, Moğolistan, Karadağ, Mozambik, Namibya, Nauru, Nepal, Hollanda, Yeni Zelanda, Nikaragua, Niue, Kuzey Makedonya, Norveç, Palau, Panama, Paraguay, Filipinler, Polonya, Portekiz, Romanya, Ruanda, Samoa, San Marino, Sao Tome ve Principe, Senegal, Sırbistan, Seyşeller, Slovakya, Slovenya, Solomon Adaları, Güney Afrika, İspanya, Surinam, İsveç, İsviçre, Timor-Leste, Togo, Türkiye, Türkmenistan, Tuvalu, Birleşik Krallık, Ukrayna, Uruguay, Özbekistan, Vanuatu, Vatikan, Venezuela.

Kanunları ölüm cezasını yalnızca askeri hukuk kapsamındaki suçlar veya istisnai durumlarda işlenen suçlar gibi istisnai suçlar için öngören ülkeler:

Brezilya, Burkina Faso, Şili, El Salvador, Guatemala, İsrail, Kazakistan, Peru. 

Cinayet gibi adi suçlar için ölüm cezasını muhafaza eden ancak son 10 yıl veya daha uzun süredir kimseyi infaz etmedikleri ve infazları gerçekleştirmeme politikasına veya yerleşik bir uygulamaya sahip olduklarına inanıldığı için uygulamada ölüm cezasını kaldıran ülkeler:

Cezayir, Brunei Darussalam, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Eritre, Eswatini (eski Svaziland), Gana, Grenada, Kenya, Laos, Liberya, Malavi, Maldivler, Mali, Moritanya, Fas/Batı Sahra, Myanmar, Nijer, Papua Yeni Gine, Rusya Federasyonu, Sierra Leone, Güney Kore (Kore Cumhuriyeti), Sri Lanka, Tacikistan, Tanzanya, Tonga, Tunus, Zambiya.

Adi suçlar için ölüm cezasını sürdüren ülkeler:

Afganistan, Antigua ve Barbuda, Bahamalar, Bahreyn, Bangladeş, Barbados, Belarus, Belize, Botsvana, Çin, Komorlar, Küba, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Dominika, Mısır, Ekvator Ginesi, Etiyopya, Gambiya, Guyana, Hindistan, Endonezya, İran, Irak, Jamaika, Japonya, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Lesotho, Libya, Malezya, Nijerya, Kuzey Kore (Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti), Umman, Pakistan, Filistin (Devleti), Katar, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Suudi Arabistan, Singapur, Somali, Güney Sudan, Sudan, Suriye, Tayvan, Tayland, Trinidad ve Tobago, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, ABD, Vietnam, Yemen, Zimbabve.

NOT: Bu bölümdeki bilgiler 2021 Death Sentences and Executions Raporu'ndan alınmıştır.

Kaynaklar:

Death Sentences and Executions Report. (2021). Amnesty International.

Death Sentences and Executions Report. (2020). Amnesty International.