Bağdat ve Revan Fatihi: 4. Murat

Tarihinin en zalim padişahlarından biri, Bağdat ve Revan Fatihi, İlber Ortaylı'nın deyimiyle 17.yüzyılın en büyük, Osmanlı'nın son mareşali olan 4. Murat dağılma döneminde tahta geçerek toparlamayı sağlayan son padişahtır. O; baskıcı tavırları, yasakları, fiziki gücü ve katı rejimiyle tanınır.

I. Ahmet ve Mahpeyker Kösem Sultan'ın oğludur 4. Murat. Babası 1. Ahmet devrinde Yeniçerilerin asi tavırlarıyla istediklerini alarak sürekli güçlü hale gelmiş ve daha sonra Osmanlı Devleti'nde ilk defa yaşanacak olan o olay gerçekleştirilmiştir. Abisi Genç Osman yenilikçi bir padişahtır ve yeniçeriler sorununu görerek Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmayı istemiştir fakat yeniçerilerin kulağına giden bu durum sonucunda isyan çıkmış ve yeniçeriler ilk defa bir padişahı katletmiştir. 11 yaşında olan Murat tahta geçmiş ama devleti onun adına Saltanat Naibesi unvanıyla annesi Kösem Sultan yönetmiştir. Bu dönemde yeniçeri sorunu artarken, Anadolu'da Celali isyanları, Safevilerin Doğu'da Bağdat'ı ele geçirmesi, Avusturya tehdidi, Avrupa'daki gelişmeler, Anadolu'daki asayişin bozulması ve eşkıya terörü gibi sorunlar vardı. Tahta geçtiği gibi eğitimlerine başlamış, gençlik zamanlarında sürekli tebdil olarak halkın arasına karışmış ve ayak divanlarında halkın temsilcilerinin sorunlarını dinlemiş ve bu şekilde halk onu hem sevmiş hem de saygı duymuştur. O yeniçeriler üzerinde etkisini göstermiş, kimine boyun eğdirmiş kimini de hal etmiştir. Yeniçeri ocağını tekrardan yapılandırmıştır. Çıkan Büyük İstanbul yangınından sonra yapılan araştırmada yangının tütün içen sarhoş yeniçeriler tarafından çıkarıldığı sebebiyle alkol, tütünü yasaklamış ve bu yasakları bizzat kendi tarafından kontrol etmiştir. 4. Murat padişahlığı sırasında rüşvet ve iltiması azaltmıştır, derler ki hazinenin hırsızlıkla çalınan parasını bir haftada geri doldurmuş.

Osmanlı'da Kanuni'den sonra ilk ve son kez at üzerinde sefer giden padişahtır. Bağdat Seferine giden 4. Murat'ı görmeye büyük bir ilgi gösterilmiş. Ordunun geçtiği bölgelere akınlar oluşmuştur. Fiziki gücüyle ön plana çıkan padişah için bir çok efsanevi hikayeler yazılmıştır. Denilene göre attığı bir ok mermiden ileri düşer, attığı bir mızrak sekiz kalkanı birden delerdi. Kendini öldürmek için çadırına giren dört suikastçıyı tek başına hal etmiştir. Savaşlar altmış kiloluk topuzunu saatlerce yorulmadan kullanırdı.

Avrupa üzerinde de büyük etkisi olan padişah istenilen vergiyi kabul etmeyen Lehistan'ı sefere çıkmakla tehdit etmiş, Edirne'ye kadar yürüyünce Lehistan istenilen şartlarda barışı kabul etmiştir. Bağdat seferinden hasta olarak dönen padişah 28 yaşında hayatını kaybetmiştir.

Yaşandığı dönemin koşullarında gücüyle, zekasıyla, otoriter tavrıyla dağılma döneminde toparlanmayı sağlamış, bütün bu karışıkları yönetmeyi başarmış ve en önemlisi yeniçerileri hizaya getirmiş, devletin gerilediğini kabul ederek Koçi Bey ve Katip Çelebi risaleleri hazırlatarak devletin abisinden sonra ikinci reformcusu olan 4. Murat genelde zalim bir padişah olarak anılsa da yaşadığı dönem koşulları altında değerlendirilmeden yapılan bu yorum aslında ona büyük bir haksızlıktır. 4. Murat, Osmanlı'nın en zorlu dönemlerinden birinde güçlü iradesi, disiplinli yönetimi ve kararlı reformlarıyla tarihe iz bırakmış bir hükümdar olarak bilinir. Halkın güvenini kazanarak devlet otoritesini yeniden tesis etmiş, iç karışıklıklarla savaşmış, hem içerideki huzursuzlukları hem de dış tehditleri göğüslemiştir. Reformları, devletin devamlılığı için koyduğu yasaklar ve sert yönetim tarzıyla belki de bugün zalim olarak anılsa da, bu niteliklerini devlete olan bağlılığı ve dönemin zorunlulukları çerçevesinde değerlendirmek gerekir. Genç yaşında büyük başarılar elde eden 4. Murat, Osmanlı İmparatorluğu'nun en çalkantılı döneminde kısa fakat etkili bir saltanat sürmüş, dağılma dönemine geçişte bir denge unsuru olmuştur.