Bir Statü Sembolü: İmparatorluk Moru

Bugünkü Lübnan’ın kıyısında yer alan ve bir Fenike kolonisi olan Tyre kentinin, yüzyıllarca rağbet görecek olan imparatorluk morunun ham maddesine erişimi vardı ve ilk olarak Geç Bronz Çağı’nda bu mor boyayı üretmeye başlamıştı. Bahsedilen boyanın ham maddesi, murex cinsi deniz salyangozlarıydı. Bu kabukluların salgıladığı mukusun havaya maruz kaldığında parlak bir mor rengini aldığını gören Fenikeliler, tekstillerini boyamak için bu ham maddeyi bir dizi işlemden geçirmişlerdir. İmparatorluk morunu elde etmek için önce deniz salyangozları toplanıyor, sonra salgı bezleri çıkartılıyordu. Çıkarılan bu bezler, tuzlu su ile dolu kurşun bir kaba konuyordu. Kap içindeki karışım kırmızı-mor olana kadar yaklaşık on gün boyunca kısık ateşte ısıtılıyordu veya güneşte bekletiliyordu.

Görsel: Murex brandaris

Oldukça uzun süren ve zahmetli olan bu işlemler silsilesi, imparatorluk moru boyasını çok pahalı bir ürün haline getirmiştir. Ne derece pahalılıktan bahsedildiğini açıklayalım: MS 1. yüzyılda 1 kg boya bir Roma askerinin neredeyse yıllık maaşına eşitti.  MS 4. yüzyılın başına gelindiğindeyse, Roma imparatoru Diocletianus’un fiyatlarla ilgili olarak çıkardığı bir yasada 500 gram civarı boyanın yaklaşık olarak 1 buçuk kilogram altına eşdeğer olduğu görülür. Bunun temel sebebi, toplanması ve işlenmesi çok meşakkatli olan yaklaşık on bin salyangozdan ancak 1 gram boya üretilebilmesi ve bu miktarın bir elbisenin yalnızca kenarını boyamaya yetmesidir.

Görsel: Şarlman'ın altın işlemeli imparatorluk moru ipek kefeni (www.worldhistory.org)

Maliyeti bu denli zahmetli ve yüksek olan imparatorluk moru, çok dayanıklıdır ve kolay kolay solmaz. Ayrıca çok canlı ve tok bir renk vermektedir. Tüm bu nedenlerle zenginlerin ve ayrıcalıklı sınıfın gözdesi haline gelmiştir. Bunun en belirgin örneğini Romalılarda ve Bizanslılarda görürüz.

Romalılar bu boyayı togalarında bir statü sembolü olarak kullanmışlardır. Sadece kenarları mor olan togayı imparator ailesi, üst düzey yetkililer ve birtakım seçkinler giymiştir. Buna karşılık tamamen mora boyanmış toga giyme ayrıcalığı ise imparatorlara ve Roma’da zafer kutlaması yapan generallere verilmiştir.

Görsel: I. Justinianus'un San Vitale Kilisesi'ndeki imparatorluk moru bir cüppe ile tasvir edildiği portresi (via Julius Argentarius, www.worldhistory.org)

Murex cinsi deniz salyangozlarından elde edilen imparatorluk moru, Bizanslılarda da ön planda. Adeta imparatorluğun simgesi haline gelen bu mor boyanın üretimi ve kullanımı, devlet tekeline alınmış, imparator ve ailesi dışındakilerin imparatorluk mor kumaş giymeleri yasaklanmıştı.

Kaynaklar

Argentarius, Sponsored by a Greek banker, Julius. "Justinian I." World History Encyclopedia. World History Encyclopedia, 20 Dec 2014. Web. 25 Nov 2022.

Cartwright, Mark. "Tyrian Purple." World History Encyclopedia. World History Encyclopedia, 21 Jul 2016. Web. 26 Nov 2022.

“Creating Purple.” Ancient Color, https://exhibitions.kelsey.lsa.umich.edu/ancient-color/purple.php#:~:text=Tyrian%20purple%20dye%20was%20first,dog%20and%20the%20nymph%20Tyros. 

İlk görsel için referans:

Wikimedia Commons; © The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei. DVD-ROM, 2002. ISBN 3936122202. Distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH.