Çeviri Kavramının Kısa Tarihi: Çeviri Nedir? 

Çeviri en yalın anlatımıyla bir kelimeyi, bir eseri, bir dilden diğerine aktarma eylemidir. Bu sayede çeviri kavramı, adeta diller arası bir köprüdür ve kimi kültürlerde bu kavramı icra eden çevirmenlik mesleğine kutsallık bile atfedildiği görülebilmektedir. Ayrıca, bazı görüşlere göre çeviri olgusu insan medeniyetinin gelişiminin ana organlarının başında gelmektedir. Çünkü, çeviri vasıtası ile eğitim, kültür ve dil aktarımı sağlanır, bu sayede öğrenilmiş ve öğretilecek bilgiler gelecek kuşaklara aktarılarak insan medeniyetinin gelişiminin önü açılmış olur. 

Çevirinin Kısa Tarihi 

Çeviri kavramının kaynaklarda MÖ 3. yüzyıla kadar tarihlendiği görülebilmektedir. Arkeolojik kalıntıların bulunması ve yapılan tarihsel araştırmalar bunu destekler niteliktedir. Çeviri kavramı tarihsel süreçte değerlendirilirken kronolojik bir sırayı izler ve bu sıra; İlk Çağ, Orta Çağ, Rönesans ve Reformasyon dönemi olarak değerlendirilmektedir. İlk Çağ'dan, Orta Çağ dönemine kadar gelinen süreçte, İskenderiye, Bağdat gibi önemli noktalar çevirilerin yoğunlukla yapıldığı yerler olarak öne çıkmaktadır. Bu bahsi geçen çağlarda, bu işi yürüten tercümanlar ülkelerin komşularıyla dil aktarımında bulunmasını sağladığı ve ülkeler arası ilişkileri düzenledikleri için oldukça önemli bir yere sahiptiler, bundan kaynaklı olarak ülkelerinde soyluluk rütbesine kadar yükselebiliyorlardı. 

14. yüzyılda ise İtalya’da Rönesans kavramının ortaya çıkışı ve matbaanın kullanımının artmasıyla çevirilerin daha da hız kazandığı görülebilmektedir. 18. yüzyılda Sanayi Devrimi'nin ortaya çıkışı ülkelerin gelişime ayak uydurabilmesi için çeviri unsurunu sık sık kullanmalarına iterken, 20.yüzyılda ortaya çıkan 1. ve 2. Dünya Savaşları da çeviri kavramının yoğunlukla kullanılması gerektiği yerlerden olmuştur. Tüm bunlara rağmen çevirinin modern bir bilim olarak ele alınması ise günümüze gelinen süreçte son 50 yılda yapılan çalışmalar neticesinde gerçekleştirilmiştir. 1970'lerden itibaren pek çok dilbilimci çeviri üzerine kuramlar geliştirmiş ve çevirinin bir bilim dalı olarak öne çıkmasında büyük adımlar atmışlardır. Bunların arasında en önemlilerinden birisi de Katharina Reiß’tir. Kendisi modern çeviri biliminin en büyük temsilcilerinden birisidir. 

Çevirmenlerin Yaşadığı Zorluklar 

Dilden dile aktarım işini yürüten çevirmenlerin özellikle hedef dile yapılan çevirilerde yer alan kültürel kavramları çevirirken zorlandıkları görülebilmektedir. Çünkü bir çevirmenden sadece motamot çeviri yapması istenmemişse, kültürel aktarımı da sağlaması bir elzemdir. Bu zorluklar arasında, tarihi metinleri doğru bir düzlemde koruyarak çevirmek, edebi metinlerde gerekli duyguyu vermek, kültürel ve folk tabirleri için doğru kelime öbeklerini bulmak gibi parametreler örnek gösterilebilir. Daha da açmak gerekirse, her çevirmenin sıklıkla rastladığı sorunların içine, süre sınırlamaları, teknik bilgi eksikliği, bir dilde olup diğer dilde olmayan terimlere de katılabilir. 

Makine Çevirisi ve Çeviri Araçları 

Teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte hayatımıza makine çevirisi gibi bir tabir de girmiş oldu. Bu kavram, bir metni veya konuşmayı bir dilden diğerine çeviren algoritmalar bütününü temsil etmektedir. Makine çevirisi için kullanılan birden fazla uygulama bulunmaktadır. En ünlü birkaçından bahsetmek gerekirse bunlar; SDL Trados Studio, Linguee, memoQ, Fluency Now, SmartCAT, Memsource gibi uygulamalardır. Bahsi geçen uygulamaların bazılarını ücretli bazılarının ise ücretsiz olduklarını hatırlatmakta fayda var. Bunların yanında, profesyonel olmayanlar ve ücretsiz bir çeviri desteği arayanlar için Google Translate, Yandex Translate gibi tarayıcı tabanlı da çalışabilen programlar gündelik hayat için önerilebilir.

Çeviride Yapay Zekanın Yeri

Yapay zekanın gündelik hayatımızdan yaptığımız mesleklere kadar yavaş yavaş her şeyi etkilemeye başladığ bir gerçektir. Bunların arasında çeviri konusu ve çevirmenlik mesleği de gelmektedir. Chatgpt, Copilot, Gemini gibi yapay zeka uygulamalarını hayatımıza girmesiyle çeviri konusunun oldukça fazla seviye atladığını ve birçok çevirmenin yapay zekayı çevirilerinde kullanmaya başladığını görebilmekteyiz. Yapay zekanın sürekli öğrenebilir bir araç olması, çevirmenlere oldukça fazla destek sağlamaktadır. Ayrıca, profesyonel ellerde harikalar yaratan yapay zeka uygulamaları, çevirmenlerin yüksek kelime tabanlı projelerde daha hızlı katkı sağlayabilmesini sağlarken aynı zamanda iş yükünü kolaylaştırdığı da bir gerçektir. Tüm bunların aksine, yapay zekanın günümüzde tamamen doğru çeviriler verdiğini söylemek tam manasıyla doğru da olmayacaktır. Kendinizi yapay zekanın ellerine bırakır ve profesyonel bir çeviri desteği almamayı seçerseniz, hayal kırıklığına uğramanızın oldukça olası olacağını da söylemeden geçmek istemiyorum.

Sonuç 

Bilgiler ışığında, çeviri kavramı tarihinin oldukça eskiye dayandığını görebilmekteyiz. Makine çevirilerinin ve yapay zeka uygulamalarının, çeviri işini ne kadar da basit bir iş gibi göstersede, bahsedilen bu uygulamaların bazı noksanlıkları da bulunmaktadır. Bunlar arasında örnek olarak, sadece makine ve yapay zeka kullanılarak çevrilen edebi bir metnin duygusuz çevirisi veya doğruluk oranı yüksek olması gereken resmi bir belgenin ufak tefek yanlışlıklarla çevrilmesi gösterilebilir. Bu gibi durumlar çeviri desteği alan müşterileri oldukça fazla zarara uğratabilir. Bunların önüne geçmek için çeviri işini profesyonellere ve bu işe emek sarf etmiş kişilere bırakmakta fayda vardır. Bazı kesimler günümüzde, önümüzde yer alalacak yıllarda çevirmenlik mesleği için çevirmenlere artık gerek kalmayacak ve çevirmenlik mesleği sonlanacak gibi aslı astarı olmayan yorumlar yapsalarda, bu kutsal mesleğin bitişinin hiç de yakın görünmediği göz ardı edilemez bir olgudur. 

Kaynaklar 

Akalın, R. (2018) Çeviri Kuramından Çeviri Eğitimine, Akademik Çeviri Eğitiminin Temel İlkelerini Belirleme, 

Ghanooni, A.R. (2012) A Review of the History of Translation Studies, Theory and Practice in Language Studies, Vol. 2, No. 1, pp. 77-85, January  

Hussain, A. (2018) History of Translation, International Journal of Science and Research (IJSR) ISSN: 2319-7064  

Oxford English Dictionary, translation, translation, n. meanings, etymology and more | Oxford English Dictionary 

Olohan, M. (2020) History of Science and History of Translation: Disciplinary Commensurability? 

Pardo, B.S. (2013) Translation Studies: An Introduction to the History and Development of (Audiovisual) Translation 

Venuti, L (2000) The Translation Studies Reader,  Routledge, London and New York