Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu - İfade Özgürlüğünün Zaferi - Eon Davası

Cumhurbaşkanını elini sıkmayı reddeden bir çiftçinin başlattığı, ifade özgürlüğünün zaferi ile sonuçlanan popüler bir hukuk öyküsü.

7 Mar, 20243 min read

Cumhurbaşkanına hakaret etmek fiili cezalandırılmalı mıdır? Bunun cevabı evet ise bu fiilin cezası ne kadar ağır olmalıdır? Hapis cezası? Para cezası? Cumhurbaşkanına hakaret suçu diye bir suç olması, demokrasiyle bağdaşır mı? 2013 yılında Fransızlar bu sorulara net bir cevap verdi.

Her şey 2008 yılında bir çiftçinin Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy'nin elini sıkmayı reddetmesiyle başladı. Bunun üzerine Sarkozy, çiftçiye ''Kaybol buradan, geri zekalı!'' (Casse toi pov’con) diye seslendi. Cumhurbaşkanının bu hareketi Fransız kamuoyunda büyük yankı uyandırdı, eleştirildi, hakkında karikatürler yapıldı. Bunun üzerine takvimler 28 Ağustos 2008'i gösterdiğinde, Fransız Cumhurbaşkanı, yaptığı bir ziyaret sırasında korteji geçmekteyken, Hervé Eon, Cumhurbaşkanının sözlerine misilleme olarak, hatta aynen onun sözlerinin yer aldığı, üzerinde ''Kaybol buradan, geri zekalı!'' yazan bir pankart salladı.

Bunun üzerine Eon, apar topar tutuklanıp polis merkezine götürüldü. Hakkında Cumhurbaşkanına hakaret ettiği gerekçesiyle 1881 tarihli Basın Özgürlüğü Kanunu uyarınca dava açıldı. Dava sonucunda Eon'un cezası belirlendi: 30 Euro. Bunun basit bir uyarı olduğu açıktı, nitekim mahkeme 45 bin Euro'ya kadar ceza verebilirdi, ayrıca ceza da ertelenmişti, yani Eon kanunda belirlenen bazı şartlara uyarsa 30 Euro (dönemin 60 TL'si) ödemek zorunda kalmayacaktı.

Ancak Eon, bu kararı uygun bulmayıp sorunun üzerine gitti, temyiz başvurusunda bulundu fakat başvurusu 'savunulabilir bir temyiz gerekçesi olmadığı' gerekçesiyle reddedildi. Ayrıca mahkeme, kararında Eon'un davranışı için özür dilemediğini dolayısıyla tahliye kararı verilemeyeceğini belirtti. Eon, karar hakkında, temyize başvurma gerekçesinin cezanın miktarı ile ilgili değil, ifade özgürlüğünün temel ilkeleri ve devlet başkanına hakaret kavramı ile ilgili olduğunu söylese de ceza çoktan kesinleşmişti.

Eon, temyiz başvurusunun reddedilmesinin akabinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkeme, Fransız iç hukukuna ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin İfade Özgürlüğü başlığını taşıyan 10. Maddesine göre olayı inceledi. Söz konusu maddenin 2. fıkrası şunları söylüyor:

Görev ve sorumluluklar da yükleyen bu özgürlüklerin kullanılması, yasayla öngörülen ve demokratik bir toplumda ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının şöhret ve haklarının korunması, gizli bilgilerin yayılmasının önlenmesi veya yargı erkinin yetki ve tarafsızlığının güvence altına alınması için gerekli olan bazı formaliteler, koşullar, sınırlamalar veya yaptırımlara tabi tutulabilir.

Tabii, yasada Cumhurbaşkanına hakaret etmenin cezalandırılması öngörülmüştü ve bu olayda hakikaten Cumhurbaşkanına, aynen kendi sözleriyle bir tepki gösterilmişti. Fakat her şeyden öte Eon'a verilen bu ceza gerçekten gerekli miydi? Yani, yukarıdaki maddede de belirtildiği gibi, Demokratik bir toplumda bu hareketin cezalandırılmasına gerek var mıydı? Mahkeme, bu soruları 2013 yılında cevapladı.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 2013 yılında verdiği kararla, ifade özgürlüğünün bu gibi biçimlerinin serbest tartışma ortamında önemli rol oynadığını ve bunların demokratik bir toplumun vazgeçilmezleri olduğunu belirterek cezanın orantısız ve demokratik bir toplumda gereksiz olduğunu tespit etti.

Aynı yıl, bu olayın etkisiyle Fransızlar, Eon'a ceza verilmesine sebep olan, Cumhurbaşkanına hakaret etmenin suç sayıldığı kanun maddesini yürürlükten kaldırdı. Bu şüphesiz, ifade özgürlüğünün kesin zaferiydi. Bir çiftçinin Cumhurbaşkanıyla el sıkışmayı reddetmesiyle başlayan bu sürecin sonunda kazanılan zafer sayesinde, bugün, Fransız Cumhurbaşkanına hakaret etmek bir suç değil.