Davranışsal İktisat: Psikolojik Kararlar

İnsanların kararlarını etkileyen çeşitli psikolojik faktörlerin var olduğunu biliyoruz. Bu faktörler, karar süreçlerini etkileyen dallanıp budaklanmış psikolojik gerçeklerdir. Ekonomik kararlar alırken bizi etkileyen bu faktörlere de "davranışsal iktisat" diyoruz. Ele almak istediğimiz şey, karar alırken bizi değiştiren düşüncelerin varlığının bir terimi olduğudur.Davranışsal iktisat, geleneksel iktisat teorilerinin ötesine geçerek, bireylerin ekonomik kararlarını anlamak için psikoloji ve ekonomi bilimlerini bir araya getiren bir disiplindir. Geleneksel iktisat teorileri, insanların her zaman rasyonel kararlar aldığını ve en yüksek faydayı sağlamak için mantıklı seçimler yaptığını varsayar. Ancak davranışsal iktisat, insanların her zaman rasyonel olmadığını, duygusal ve bilişsel yanlılıklardan etkilendiklerini öne sürer.Bu terimin ne ifade ettiğini açıklamak önemli olsa da, bunun anlaşılır olabilmesi için örnekler verilmesi gereklidir.

Şimdi gelin daha ayrıntılı örnekler üzerinde bunu konuşalım.Yatırım işi yapıyoruz ve elimizde belli bir miktar paramız var. Bu miktarla paramızı iki katına çıkarma potansiyeline sahibiz, ancak bir yatırımcı olarak iki katını kazanmak yerine, iki katını kaybetmemeyi tercih ediyoruz. İyi yatırımlar yapabilecekken risk almaktan kaçınıyor ve kaybetmekten korkuyoruz. İşte bu davranışımız, davranışsal iktisatta "Kayıp Aversionu" olarak adlandırılıyor. Kaybetmekten korktuğumuz için büyük fırsatları kaçırıyoruz.

Başka bir örnek olarak, yatırımcı olarak piyasada bir hisse senedinin değerinin hızla arttığını gördüğümüzde, diğer yatırımcılarla birlikte bu hisse senedini almak isteyebiliriz. Artan talep, hisse senedinin fiyatını daha da yükseltir. Ancak, bu hisse senedi ekonomik bir değer taşımıyorsa, soyut bir varlık niteliğindeyse, yapılan yatırımlar "balon etkisi" oluşturabilir. Bu "balon" patladığında, fiyatlar hızla düşebilir ve büyük kayıplar yaşayabiliriz. Bu durum, davranışsal iktisatta "Sürü Psikolojisi" olarak açıklanır.

Son olarak, "Statüko Yanlılığı" insanların mevcut durumu koruma eğiliminde olduklarını ifade eder. Değişimden kaçınma ve mevcut durumu sürdürme eğilimleri, bazen daha iyi seçenekler olsa bile, insanların aynı kararları tekrar tekrar almalarına neden olabilir. Örneğin, bir yatırımcı olarak elimizdeki hisse senetleri kötü performans göstermesine rağmen onları elde tutmaya devam ederiz. Çünkü satış kararı almak, mevcut durumu değiştirmek anlamına gelir ve bu da davranışsal olarak üzerimizdeki etkisini gösterir.