Deprem

Halk arasında zelzele olarak da bilinir, yer kabuğunda beklenmedik bir şekilde meydana gelen sarsıntılardır. Bu sarsıntının boyutu yer altındaki sismik hareketlerin büyüklüğüne göre, yer yüzünde kırılma olarak kendini gösterir. Hayatı olumsuz şekilde etkileyen doğal afetlerden biridir.

Dünya üzerinde sel felaketleri, kasırgalar, hortumlar, heyelanlar ve depremler gibi birçok doğal afet olayları gerçekleşmektedir. Can ve mal kayıpları olan bu doğal afetleri önlemek mümkün değildir. Ancak alınan tedbirlerle en az düzeyde zarar görmeye çalışılmaktadır. Bu doğal afetlerden biri de zelzele olarak da adlandırılan depremlerdir. Dünyanın oluşumundan bu yana fay hatlarında ve sismik yönden hareketli olan yerlerde depremler meydana gelmektedir.

Depremler farklı şiddetlerde meydana gelirler. Depremler bazen çok hafif sallantı şeklinde bazen de büyük tsunamilere sebep olacak kadar şiddetli olmaktadır. Eğer yeryüzüne yakın bir yerde çok büyük şiddette bir deprem meydana geldiyse bu tsunami, volkanik hareketler ve toprak kaymaları gibi birçok doğa olayını da tetikleyebilmektedir.

Türkiye etkin deprem kuşakları arasında yer alır. Ülkemizde irili ufaklı birçok deprem meydana gelmektedir. Geçmişte yaşanılan 1999 gölcük depremi gibi büyük depremlerde ciddi sayıda can ve mal kaybı olmuş, birçok şehir yaşanılamayacak hale gelmiştir.

Deprem yer kabuğu içerisinde oluşan kırılmalar sonucu oluşan titreşimin, dalgalar halinde yayılarak yeryüzüne yansımasıdır. Bu dalgalar yayılırken geçtiği ve ulaştığı her yeri etkisinde bırakarak, kırılmalara yol açar. Deprem esnasında evler ve binalar yıkılır, can kayıpları ve yaralanmalar olabilir. Depremi inceleyen bilim dalı sismolojidir. Sismoloji depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yer kabuğu içerisinde hangi yönden ne tarafa doğru hareket ettiğini, sarsıntının şiddetini ve ölçüsünü inceleyen ve raporlayan bilim dalıdır.

Depremler yeryüzünün 12 km derinliğine kadar ulaşan elastik kısımda meydana gelmektedir. Bu kısımdan daha aşağılarda sıcaklık 400 derecenin üzerinde olduğu için herhangi bir yer hareketi olmaz. Elastik olan üst kısımda ise her yıl birkaç cm’lik bir kayma hareketi olur. Bu küçük hareketler uzun yıllar birikir ve büyük bir hal aldığında birkaç metrelik büyük kaymalara yol açar.

Deprem yer kabuğundaki fay adı verilen kırıklıklar üzerinde meydana gelir. Faylar kırılgan yapıda olan kayaların yüksek basınç ve gerilime maruz kalıp kırılmasıyla oluşan yapılardır. Bu gerilmelerin boşalmasıyla çok büyük bir enerji ortaya çıkar. Oluşan enerjinin çevresindeki kayalıklarda yaptığı titreşim sonucu ise depremler meydana gelmektedir.

Deprem Türleri:

Tektonik Depremler

Yeryüzünde oluşan depremlerin büyük çoğunluğu tektonik depremlerdir. Yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine basınç uygulamaları ve birbirlerini hareket ettirmeleri sonucu oluşur. Türkiye’de oluşan depremlerin büyük bir bölümü tektonik depremler grubundadır.

Volkanik Depremler

Volkan patlamalar sonucu oluşan depremlerdir. Yerin altında bulunan lav dediğimiz yanıcı katı ve gaz kütlelerinden oluşan sıvı yeryüzüne çıkmak istediğinde, lavların hareketinden dolayı bir gaz sıkışması olur. Bu gaz sıkışmaları ise volkan patlamalarını meydana getirmektedir. Japonya ve İtalya’da oluşan depremlerin bir kısmı volkanik depremlerdir.

Çöküntü Depremler

Depremler yerin altında oluşan boşlukların tavanlarında bulunan toprağın erimesi, yumuşaması ya da çökmesi sonucu oluşan depremlerdir. Maden ocaklarında yapılan kazı çalışmalarının olumsuz etkisi olmaktadır. Toprağın çökmesiyle de çöküntü depremler oluşabilir. Bu tür depremlerin hissedilme alanı ve etkileri daha azdır.

Tsunami

Denizin içerisinde meydana gelen deprem türüdür. Depremin meydana geldiği denizde dalgalar kıyıya doğru olur. Bu tür dev dalgalara ise tsunami adı verilmektedir. Japonya’da 1896 yılında tsunamiden 30.000 kişi hayatını kaybetmiştir.