Fentanil Krizi: Modern Dünyanın Sessiz Savaşı

Fentanil Krizi Nedir?

Fentanil; eroinden 50 kat, morfinden ise 100 kat güçlü bir sentetik opioid olup, başlangıçta kanser gibi ağır ağrıların tedavisinde kullanılmıştır. Ancak bu uyuşturucu madde, ABD başta olmak üzere birçok ülkede toplumsal bir çöküşe ve genç nüfus arasında ölüm oranlarının yükselmesine yol açmaktadır. ABD'de fentanilin kökeninin büyük oranda Çin olduğunu savunan görüşler, iki ülke arasında uyuşturucu ticaretine dayalı bir gerilime neden olmuş ve uyuşturucu krizi uluslararası bir politik soruna dönüşmüştür. Fentanilin etkisinin bu kadar ölümcül olmasının sebebi, çok düşük miktarlarının bile kullanıcıyı ölüme sürükleyebilmesidir. Bu güçlü uyuşturucunun artan yasa dışı kullanımı, toplum sağlığı ve güvenliği için büyük bir tehdit oluşturmaktadır.

Tıpta Fentanilin Yeri ve Kullanımı

Fentanil, tıpta güçlü bir ağrı kesici olarak önemli bir yere sahiptir. Özellikle kanser hastalarında ve cerrahiler sonrası şiddetli ağrıyı hafifletmede etkili olan bu opioid, damar yoluyla hızlı bir şekilde etki gösterir. Çok düşük miktarlarda bile güçlü ağrı kontrolü sağlayarak uzun süreli tedavi gerektiren durumlarda kullanılabilir. Ancak yüksek potansiyeli nedeniyle dikkatli doz ayarı ve kontrollü kullanım gerektirir.

Afyon Savaşlarından Fentanil Savaşlarına: Çin'in İntikamı

Fentanil krizinin kökleri, 19. yüzyıldaki Afyon Savaşları'na kadar gider. Afyon Savaşları, 19. yüzyılda Britanya'nın Çin'e afyon ihracıyla başlayan ve bu ülkenin afyon bağımlılığına sürüklenmesine yol açan iki büyük çatışmayı kapsamaktadır. Çin, 18. yüzyılın sonlarına doğru, Britanya'nın Hindistan'dan getirdiği afyonu ilk başta ekonomik bir fırsat olarak değerlendirdi. Britanya'nın afyon ticareti, Çinli tüccarlar için büyük kârlar sağlıyordu ve bu durum, hükûmetin dış ticareti artırma çabalarıyla örtüşüyordu. Ayrıca o dönemde Çin, iç pazarında stabiliteyi sağlamak ve Batılı güçlerle ticaret ilişkilerini güçlendirmek amacıyla afyon ticaretine izin vererek ekonomik bağımlılığını artırma riski altında olsa da bu süreçten faydalanmayı umuyordu. Ancak, zamanla afyon bağımlılığının artması ve bunun sosyal sorunlara yol açması, Çin hükûmetinin bu duruma karşı sert önlemler almasına neden oldu. Afyon, başlangıçta ekonomik yararlar sağlasa da toplumda yaygın bağımlılık ve sağlık problemleri oluşturması, bu ticaretin yasaklanmasına yol açtı.

Hâl böyle olunca ticaret sahası ve ülkelerin ekonomileri dengesizliğe uğradı ve İngilizler Çin'e savaş ilan etti. İlk savaş (1839-1842), Çin hükûmetinin afyon ticaretine karşı sert önlemler alması üzerine başladı ve bu savaş sonucunda Nanking Antlaşması ile Hong Kong İngiltere’ye geçti. İkinci savaş (1856-1860) ise Britanya ve Fransa'nın Çin üzerindeki etkisini artırma çabalarıyla ortaya çıktı.

Güncel fentanil krizi, bu tarihsel olayların bir yansıması olarak, kâr elde etmiş olan ve günümüzdeki Çin'in baş düşmanı ABD'nin fentanil üzerindeki kontrolü ile Çin'in buna karşılık olarak yasa dışı fentanil üretiminde bulunması arasında doğrudan bir bağlantı kurmaktadır. Çin, Meksikalı kartellere uyuşturucu ticaretinde destek vermekte ve ABD'ye girişini intikam olarak görmekte, dolayısıyla da bu durum uluslararası uyuşturucu ticaretinde derinleşen bir gerilim kaynağı hâline gelmektedir. Fentanil, haşhaş gibi güçlü bir madde olup, günümüz bağımlılık sorunlarının köklerini anlamada önemli bir örnek teşkil ederken bu iki ülke arasındaki tarihi çatışmaların günümüzdeki yansımalarını gözler önüne sermektedir.

Sackler Ailesi ve Opioid Krizinin Kökleri

Opioidler; doğal veya sentetik olarak üretilen, genellikle ağrı yönetiminde kullanılan bir ilaç sınıfıdır. Bu maddeler, beyindeki opiat reseptörlerine bağlanarak ağrı hissini azaltır ve huzur hissi yaratır. Opioid krizinin temelinde yalnızca yasa dışı fentanil değil tıbbi alanda kullanılan diğer güçlü opioidler de bulunuyor. Purdue Pharma'nın kurucuları olan Sackler ailesi, 1990'ların sonlarında OxyContin adlı ağrı kesiciyi piyasaya sürdü. O dönemde bu ilaç, bağımlılık yaratıcı etkileri umursanmayarak pazarlanmış ve bu durum, birçok insanın opioid bağımlılığına sürüklenmesine neden olmuştur. Aile, bu süreçte muazzam bir servet kazanmış olsa da, yıllar içinde artan bağımlılık ve aşırı doz vakaları nedeniyle ciddi hukuki sorunlarla karşı karşıya kalmıştır.

Son dönemde Sackler ailesi, Purdue Pharma'nın iflas başvurusu yapması ve 2020'de yapılan bir anlaşma çerçevesinde yargı koruması altında olmayı hedeflemiştir. Ancak 2024'te ABD Yüksek Mahkemesi, Sackler ailesinin bu yargı korumasının geçersiz olduğuna karar vermiştir. Bu karar, aileyi opioid krizindeki sorumluluklarından muaf tutan anlaşmanın yeniden müzakere edilmesini zorunlu kılmıştır. Böylece opioid krizine neden olan zararlar için aileye karşı açılacak davalar yeniden gündeme gelmiştir.

Sackler ailesinin bu süreçteki durumu, opioid krizinin çözümü ve kurbanlarına yönelik adalet sağlama çabalarını da etkilemektedir. Aile, sahip olduğu servetin bir kısmını mahkemelere ve anlaşmalara yönelik ödemelere yönlendirse de hâlâ büyük bir mali güç konumundadır. Bu nedenle, aile üyeleri, opioid krizinin sonuçlarından kaçınmak ve yargılamalardan korunmak için çeşitli stratejiler geliştirmeye devam etmektedir.

Fentanilin Ülkemizdeki Tehlikesi

Fentanil krizi, henüz Türkiye’de ABD’deki gibi yoğun şekilde görülmese de son zamanlarda internette dolaşan görüntüler ve ülkenin uyuşturucu geçiş noktalarından biri olması, bu tehdidin Türkiye’ye de hızla yayıldığını gösteriyor. Sokakta Apaçi, Çinli Kız, Dans Ateşi, Jackpot veya TNT adlarıyla bilinen bu uyuşturucu özellikle genç nüfusta hızla bağımlılığa ve ölüme yol açabilen fentanilin Türkiye’de yayılmasını önlemek için toplumsal bilincin artırılması çok önemli. Türkiye’de bu krizin önlenmesi için toplumun tüm kesimlerinin bilinçlendirilmesi gereklidir. Gençler, aileler ve eğitim kurumları iş birliği içinde fentanilin tehlikelerini anlamalı ve yayılmasını önlemeye yönelik tedbirler alınmalıdır. Bunun yanı sıra bağımlılıkla mücadeleye yönelik tedavi ve rehabilitasyon imkanlarının artırılması, bireylerin ve ailelerin desteklenmesi önem arz etmektedir. Konuyla ilgili bilinçlenmek için Evrim Ağacı kanalının bu videosuna göz atmakta fayda var:

https://youtu.be/9spLaGXg4QM?si=xu5Qi9ZI4aAUc5Fn

Sonuç Olarak...

Fentanil krizi, küresel çapta bir halk sağlığı sorunu olarak hızla büyümeye devam ediyor. Tarihin Afyon Savaşları’na benzer şekilde, bu kriz de toplumların ve ekonomilerin üzerinde yıkıcı bir etki yaratmaktadır. Türkiye gibi ülkeler bu tehlikeye karşı önlem alarak fentanilin toplumda yayılmasını önlemeli, genç nesilleri korumak için aktif bir şekilde mücadele etmelidir.

Kaynakça

Office of the Historian, The Opening to China Part I: the First Opium War, the United States, and the Treaty of Wangxia, 1839–1844, https://history.state.gov/milestones/1830-1860/china-1

Johns Hopkins Medicine, Opioids, https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/opioids

GQ, Why OxyContin Maker Purdue Pharma Filed for Bankruptcy, https://www.gq.com/story/purdue-pharma-bankruptcy

Reuters, Purdue Pharma nears new bankruptcy deal with Sacklers, mediator says, https://www.reuters.com/legal/purdue-pharma-nears-new-bankruptcy-deal-with-sacklers-mediator-says-2024-10-31/

YEDAM, Fentanil, https://www.yedam.org.tr/fentanil