Genç ama Kocaman Bir Dev: Olympus Mons ile Tanışın

Kendisine bu lakabı yakıştırmamın ana amacı güneş sistemimizin en büyük volkanik dağlarından birisi oluşu olmasından kaynaklanıyor. Hayal etmeniz açısından Olympus Mons’un yüksekliğini şu şekilde anlatabilirim. Üzerinde yaşamımızı sürdürdüğümüz gezenin en yüksek zirvesi olarak kabul edilen Everest’i herkes bilir, Mons bu zirvenin tam tamına 3 katı büyüklüğündedir. NASA’nın kayıtlarına göre yüksekliği 25.000, genişliği ise 624.000 metredir. Bu korkunç rakamlara sahip Olymus Mons’un kaynaklara göre kızıl gezegen Mars’ın yüzeyinde 3.5 milyar yıl önce oluştuğu düşünülüyor. Bu oran kendisini Mars’ın yüzeyinde yer alan en genç yanardağlardan birisi de yapmaktadır. Mons’un büyüklüğünü daha iyi anlamanız açısından içine; 4 adet İngiltere, 2 adet Almanya, 6 adet Bulgaristan gibi ülkeleri alabilecek kapasiteye sahiptir. Bu eşsiz dağın isminin nereden geldiğine gelecek olursak, uzay gözlemcisi Patrick Moore Schiaparelli’nin Mars’ın yüzeyinde oluşuan Nix Olympic adı verilen toz fırtınaları sırasında gözlemlemesi ve dağın kendi yapısında bulunan albedo (yansıtabilirlik) özelliğinden kaynaklı olarak Olympus Mons adını vermeyi benimsemelerinden kaynaklanmaktadır.

Yapısı ve Diğer Özellikleri

Yapısal olarak kendisi dünyamızda yer alan dağlara göre oldukça farklılık göstermektedir. Kalkan olarak tabir edilen biçime sahip bir yanardağdır. Kalkan tabirinin oluşumunu ise şu şekilde açıklayabiliriz. Hepimizin bildiği klasik yanardağlar lavı şiddetli püskürtmeleriyle bilinirler, kalkan yanardağları ise şiddetli püskürtme yerine düşük püskürtme basıncına sahiptirler. Bu düşük püskürme sayesinde ortaya çıkan lav dağın yanlarına yavaş yavaş akar ve yüzeye yayılan bir yapıya dönüşmesini sağlar, bu oluşuma geniş ve yuvarlak bir düzlemde seyrettiği için kalkan adı verilmektedir.

Bilim insanlarına göre, Mons’un 25.000 metre olan yüksekliğine rağmen bahsedilen kalkan yapısından kaynaklı olarak zirvesinden Mars’ın yüzeyine bakılabilecek olsaydık düz bir ovada oturuyor gibi olacaktık. Kaynaklarda son patlamasının 25 milyon yıl önce gerçekleştiği kanısı da bulunmaktadır. Bu verilen bilgilere rağmen dağın tehlike arz etmeyen inaktif bir dağ olduğunu düşünmeyin, Mons halen aktif yanar dağ özelliklerinin bir kaçını göstermektedir. Dağın zirvesinde düzensiz bir şekilde sıralanan 6 adet kriter bulunmaktadır. Bu kriter oranı Mars’ın yüzeyiyle karşılaştırıldığında çok azdır. Kriterler neredeyse 60 km derinliklere kadar ulaşabilmekte ve yaşlarının neredeyse 100 milyon yılı geçik civarlarda olduğu düşünülmekedir. Mons’un yüzeyinde büyük ölçüde bazalt ve diğer mafik kayalar bulunmaktadır. Bunlar; %44 silikat, %17 demir oksit, %7 kükürt %7 alüminyum %6 magnezyum ve %5.8 kalsiyum bulunur. Diğer özelliklerine gelecek olursak, bu büyük devin en tepesinde atmosferik basınç 70 paskaldır. Bu oran Mars yüzeyinin karasal basınç standartlarıyla karşılaştırıldığında aşırı düşüktür. 70 paskal basınç seviyesinin Dünya ile karşılaştırmasını yapmamız gerekirse, Everest’in zirversinde yer alan basınç 32.000 paskaldır. Bu oranların farklılıklarının ana nedenleri Dünya ve Mars’ın içerdiği atmosferik basınçların farklılıkları olarak gösterebilmektedir.

Çevresinde bulunan birçok kritere rağmen kendisinin üzerinde çok az kriter sayısına sahip olduğunu yukarıda verilen bilgiler ışığında görmüştük. Bunun nedenlerine bakmamız gerekirse, kendisi yayılım açısından bakıldığında asimetrik bir yapıya sahiptir. Bunun ana nedeni ise kalkan tarzında bir yanardağ yapısına sahip olması ve genişleme sırasında yüzeyinde yer alan kırıkların ve çatlakların Mons’un yapısını değiştirebilecek özellikte olmasıdır. Bu yayılımı ve şeklin yapısını etkileyen unsurların arasında yer çekimi oranı gibi birçok parametreninde olduğunu hatırlamakta fayda var. Son olarak bazı kaynaklarda yer alan Mons’un püskürttüğü lav katmalarının her birinin farklı oluşu hususu da araştırmacıların Mars’ın yapısını çözümlemesine de yardımcı olmaktadır.  

Sonuç

Uzaya ve en ilgi çekici komşu gezegenlerimizden birisi olan Mars’a ilginiz varsa, bu genç ama büyük yanardağını incelemenizde fayda var. Kendisi hakkında internette birçok makaleye, görsel olarak ise belgesellere ve resimlere ulaşabilirsiniz. Kendisi hakkında o kadar çok kaynak var ki Mons’un hakkında öğrenebileceklerinizin sınırı adeta yok diyebilirim. Kim bilir, belki de Olypic Mons içeriğinde bir çok sırrı ve gizemi de barındıyordur. Bunları araştırmaktan ve keşfetmekten çekinmeyin.

Kaynaklar

Lopes, M. R. (1982) Mars – Stratigraphy and Gravimetry of Olympus Mons and its Aureole

Morris, E. C. & Tanaka, L. K. (1994 ) Geologic Maps of the Olmypus Mons Region of Mars

NASA Science, Viking 1 Orbiter Image Olympus Mons- Viking 1 Orbiter Image Olympus Mons - NASA Science

Nasa, Mars: Olympus Mons, NASA SVS | Mars: Olympus Mons

Space, Olympus Mons: The Largest Volcano in the Solar System Olympus Mons: The largest volcano in the solar system | Space