Gezegen Diyeti (The Planetary Health Diet) Nedir?
Gelecekteki 10 milyarlık bir nüfusu, gezegen sınırları içinde sağlıklı bir diyetle besleyebilir miyiz? Gezegen diyeti nedir?
2019 yılında EAT-Lancet Komisyonu, nüfusun beslenme ihtiyaçlarını karşılayan ve çevreyi koruyan sağlıklı beslenme ve sürdürülebilir gıda üretimi için küresel bilimsel hedefler geliştirmek üzere 16 ülkeden 37 bilim insanını bir araya getirdi.
''Gelecekteki 10 milyarlık bir nüfusu, gezegen sınırları içinde sağlıklı bir diyetle besleyebilir miyiz?''
sorusu ile yola çıkan EAT-Lancet Komisyonu, mevcut bilimsel kanıtları değerlendirerek hem insanlar hem de gezegen için sağlıklı ve sürdürülebilir olan küresel bir ''gezegen sağlığı diyeti'' oluşturdu.
Komisyonun amacı: 2050 yılına kadar yaklaşık 10 milyar kişi için bireylerin ve doğal çevrenin sağlığını koruyan beslenme sistemleri geliştirmektir.
Gezegen Diyeti
Dr. Willett, ''2050 yılına kadar sağlıklı diyetlere geçiş, önemli diyet değişiklikleri gerektirecektir. Küresel meyve, sebze, kuruyemiş ve bakliyat tüketiminin iki katına çıkması ve kırmızı et ve şeker gibi gıdaların tüketiminin %50'den fazla azaltılması gerekecek. Bitki bazlı gıdalar açısından zengin ve hayvansal kaynaklı gıdaların daha az olduğu bir diyet, hem iyileştirilmiş sağlık hem de çevresel faydalar sağlar.'' demiştir.
Sağlıklı bir diyet; genel olarak sadece hastalığın olmaması değil, tam bir fiziksel, zihinsel ve sosyal iyilik hali olarak tanımlanan sağlığı geliştirmelidir.
Sağlıklı diyetler için bilimsel hedefler; besinler, diyet kalıpları ve sağlık sonuçları hakkındaki kapsamlı literatüre dayanmaktadır.
2500 kkal/gün alımına sahip bir bireyin gezegen diyetine göre tüketmesi gereken besinlerin bilimsel olarak tahmini miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Bu miktarlar; yaşa, cinsiyete, fiziksel aktivite düzeyine ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterecektir. Aşırı tüketim hem sağlık hem de çevresel maliyetleri olan bir gıda israfıdır.
Tabloya göre gezegensel bir sağlık tabağı, hacimce yaklaşık yarım tabak sebze ve meyveden oluşmalıdır; diğer yarısı ise başta tam tahıllar olmak üzere, bitkisel protein kaynakları (fasulye, mercimek, fındık vb.), doymamış bitkisel yağlar (zeytinyağı vb.) ve (isteğe bağlı olarak) az miktarda hayvansal protein kaynaklarından oluşmalıdır.
Gezegen Diyeti Tabak Modeli
Sağlıklı diyetler;
- Optimal kalori alımına sahiptir.
- Büyük mitarlarda bitki bazlı gıdalardan, düşük miktarlarda hayvansal kaynaklı gıdalardan oluşur.
- Doymuş yağlar (tereyağı vb.) yerine doymamış yağlar (zeytinyağı vb.) içerir.
- Rafine tahıllar, işlenmiş gıdalar ve ilave şekerleri sınırlı miktarlarda içerir.
Gezegen Diyeti Bütün Toplumlar İçin Uygun mudur?
Sağlıkla ilgili düşüncelere dayanan gezegen diyeti, birçok geleneksel beslenme modeliyle tutarlı olsa da, herkesin tam olarak aynı besinleri tüketmesi gerektiği anlamına gelmez veya kesin bir diyet önermez. Bunun yerine, gezegen diyeti, besin gruplarını ve tahmini besin alım aralıklarını ana hatlarıyla belirtir, insan sağlığını geliştirir.
Evrensel olarak uygulanabilir gezegensel sağlık diyetinin yerel olarak yorumlanması ve uyarlanması gereklidir. Nüfusun ve bireylerin kültürünü, coğrafyasını ve demografisini yansıtmalıdır.
Önerilen Diyet Değişikliklerinin Tahmini Sağlık Yararları
Komisyon, üç yaklaşım kullanarak diyet değişikliğinin diyete bağlı hastalık ölümleri üzerindeki potansiyel etkilerini analiz etti.
Her üç yaklaşımda da, mevcut diyetlerden sağlıklı diyetlere doğru diyet değişikliklerinin büyük sağlık yararları ile sonuçlanmasının muhtemel olduğu sonucuna varmıştır. Yetişkinler arasında yılda yaklaşık 11 milyon ölümün önleneceği tahmin edilmektedir.