İlk Tapınaktan Önce: Ayvalık’ta Keşfedilen Gizemli İnsan İzleri

Ayvalık’taki keşifler, Göbekli Tepe’nin gizemini yeniden sorgulatıyor ve insanlık tarihine bakışımızı değiştiriyor.

3 min read

Ayvalık’ta Bulunan Eski İnsan İzleri Bize Ne Söylüyor?

Tarih kitaplarında Göbekli Tepe, insanlık tarihinin dönüm noktalarından biri olarak anlatılır. Şanlıurfa yakınlarındaki bu anıtsal yapı kompleksi, 12 bin yıl öncesine tarihleniyor ve genellikle “dünyanın bilinen en eski tapınağı” olarak tanımlanıyor. Ancak son yıllarda Batı Anadolu kıyılarında, özellikle Ayvalık çevresinde yapılan arkeolojik araştırmalar, insanlığın Anadolu’daki geçmişinin Göbekli Tepe’den bile çok daha derinlere uzandığını gösteriyor.

Peki bu yeni bulgular, “ilk yerleşim yeri” olarak bildiğimiz Göbekli Tepe’nin hikâyesini nasıl değiştiriyor?

Göbekli Tepe: Tarihin Yeniden Yazıldığı Yer

Göbekli Tepe, 1990’larda Alman arkeolog Klaus Schmidt tarafından keşfedildiğinde, insanlık tarihinin bilinen sınırlarını zorladı. Çünkü bu bölgedeki T-şekilli dev taş sütunlar, hayvan kabartmaları ve dairesel yapılar, tarımın ve yerleşik yaşamın ortaya çıkışından çok önce inşa edilmişti.

Yani insanlar henüz tarımı keşfetmeden, avcı-toplayıcı bir yaşam sürerken bir araya gelip anıtsal bir merkez kurmuştu. Bu, arkeoloji dünyasında büyük bir devrimdi. Göbekli Tepe, insanın sadece “hayatta kalmaya” değil, anlam arayışına da ne kadar erken bir dönemde yöneldiğini kanıtlıyordu.

Kaynak: Schmidt, K. (2010). “Göbekli Tepe – The Stone Age Sanctuaries.” Deutsches Archäologisches Institut.

Ayrıca bkz.: Cambridge Archaeological Journal

Ayvalık’ta Bulunan Yeni İzler: 138 Taş Aletlik Keşif

2024 yılı sonunda Balıkesir’in Ayvalık ilçesi ve çevresinde yapılan yüzey araştırmaları, dikkat çekici bir sonuca ulaştı.

Arkeologlar bölgede 138 adet taş alet keşfetti. Bu aletler; bıçak, kazıyıcı, çekirdek ve Levallois tekniğiyle işlenmiş taşlardan oluşuyordu — yani Orta Paleolitik Dönem’e (yaklaşık 200.000 – 40.000 yıl önce) ait olabilecek örneklerdi.

Bu buluntular, Ayvalık kıyılarının o dönemlerde kara köprüleriyle Trakya ve Ege adalarına bağlandığını; insanların bu güzergâhı göç rotası ve kamp alanı olarak kullandığını düşündürüyor.

Kaynak: Gazete Oksijen, “Erken insanlar Avrupa’ya Ayvalık üzerinden mi yürüdü?”, 2024.

Habere git →

Ek çalışma: Journal of Island and Coastal Archaeology, 2024.

“İlk Yerleşim” Ne Demek?

Bu noktada “ilk” sözcüğü kafa karıştırıcı olabilir. Çünkü arkeolojide “ilk yerleşim” derken farklı şeyler kastedilir:

  • İlk insan varlığı: Bir bölgede insanın herhangi bir biçimde bulunması (örneğin taş alet bırakması).
  • İlk kalıcı yerleşim: Sürekli yaşanan, yapılarla desteklenmiş topluluk alanı.
  • İlk anıtsal yapı: Dini veya toplumsal ritüeller için inşa edilmiş merkez.

Ayvalık buluntuları, insanların Anadolu’da çok daha erken dönemlerden beri yaşadığını gösteriyor.

Ama bu bulgular henüz kalıcı yerleşim anlamına gelmiyor — daha çok avcı-toplayıcı kamp alanları olarak yorumlanıyor.

Göbekli Tepe ise tam tersine, ritüel amaçlı kalıcı bir merkez; bu nedenle “insan etkinliğinin” değil ama “karmaşık toplumsal organizasyonun” ilk izlerini temsil ediyor.

Kaynak: TAYproject Paleolitik Veritabanı (Harmankaya, S.).

TAY Paleolitik PDF →

Ege Kıyılarında Süregelen Sessiz Tarih

Ege kıyıları, on binlerce yıldır hem Asya hem Avrupa arasında bir köprüydü. Deniz seviyeleri daha düşükken bugün su altında kalan birçok kıyı şeridi, o dönemde kara parçasıydı. Bu da Ayvalık, Assos, Foça ve Edremit gibi bölgelerin erken insan hareketi için stratejik duraklar olduğunu düşündürüyor.

Kaynak: “Assos (Behram) Paleolitik Çağ Araştırmaları”, ResearchGate, 2023.

Makaleye git →

Göbekli Tepe’yi Yeniden Düşünmek

Ayvalık’taki bu buluntular, Göbekli Tepe’nin önemini azaltmıyor.

Aksine, onu daha geniş bir tarihsel ağın içine yerleştiriyor.

Yani Göbekli Tepe, “ilk insan izi” değil; insanlığın uzun bir yolculuğunun zirveye ulaştığı ilk bilinçli yapı olabilir.

Bu keşifler bize, insanın geçmişinin bir çizgi değil, katmanlı bir harita olduğunu hatırlatıyor.

Ve belki de Göbekli Tepe’nin sütunlarına kazınan hayvan figürleriyle, Ayvalık sahilinde dalgaların sürüklediği taş aletler, aynı hikâyenin farklı cümleleri:

İnsanın varoluşu, hem doğaya hem de zamana kazınmış bir hafıza.

Daha Fazla Okuma

Göbekli Tepe Yayınları:

Paleolitik Anadolu Araştırmaları: