İnsanın Özgür İradesi Var mı?

Yüzyıllar boyunca, filozof ve teologlar, bildiğimiz hâliyle uygarlığımızın "özgür iradeye olan yaygın inancımıza" bağlı olduğunu ve bu inancı kaybetmenin felaketle sonuçlanabileceğini savundu.

Etik kurallarımız doğru ile yanlış arasında seçim yapabileceğimizi varsayıyor. Dinler açısından "ahlaki özgürlük" olarak bilinen bu durum, sadece arzularımıza göre hareket etmek yerine, iyiyi kötüden ayırt etme ve iyiliği takip etme kapasitemizdir.

Büyük Aydınlanma filozofu Immanuel Kant da seçim yapmakta özgür değilsek, o zaman doğruluk yolunu seçmemiz gerektiğini söylemenin hiçbir anlamı olmayacağını belirtmişti.

Ancak Stanford Üniversitesinden nörobiyolog Robert Sapolsky, insanları ve diğer primatları 40 yılı aşkın bir süre inceledikten sonra, neredeyse tüm insan davranışlarının, bir epilepsi nöbeti sırasındaki kasılmalar, hücrelerimizin bölünmesi veya kalp atışlarımız gibi bilinçli kontrolümüzün çok ötesinde olduğu sonucuna vardığını söylüyor.

Bu yeni bir düşünce de değil. Darwin, evrim teorisini ortaya attıktan kısa bir süre sonra kuzeni Francis Galton, bunun sonuçlarını ortaya çıkarmaya başlamıştı: Eğer evrimleştiysek, o zaman zeka gibi zihinsel yetenekler de kalıtsal olmalıydı. Ve dolayısıyla kaderimizi seçme yeteneğimiz sadece biyolojik mirasımıza bağlıydı.

Cambridge Üniversitesinden filozof Stephen Cave, "Son yıllarda yapılan beyin taramaları karmaşık nöron ağlarını ortaya çıkarmamıza ve bilim insanlarının bu ağların hem genlerin hem de çevre faktörleri tarafından şekillendirildiği konusunda geniş bir fikir birliğine varmalarına olanak sağladı," diyor. "Beyin kimyasındaki değişikliklerin de insan davranışlarını değiştirebileceğini biliyoruz. Aynı şey beyin, yapısı için de geçerli."

Nörobiyoloji dünyasında Cave ve Sapolsky gibilerinin iddiaları azınlıkta. İnsanın dünyaya anlam kazandırmak için kendi kendine yarattığı gerçeklik, bazıları tarafından benimsenirken bazıları tarafından tehlikeli görülüyor. Sinir bilimci Peter Tse, sinirsel aktivitenin değişken olduğunu ve aynı girdilerin farklı tepkilerle sonuçlandığını söylüyor: "Davranışlarımızın önceden belirlenmiş olduğunu söylemek için çok fazla değişken var."

Tse gibi sinir bilimciler insanların bir dereceye kadar özgür iradeye sahip olduğuna inanıyor. Filozofların çoğu ve toplumların büyük çoğunluğu da öyle. Başarının tahminini ya da hata yapmanın utancını içimizde körükleyen şey özgür iradeye sahip olduğumuzu bilmemiz ve galiba birçok kişi de bu hislerin yok olmamasını istiyor.

Belki de konuyla ilgili en ilginç sözü de Arthur Schopenhauer söylemiş :

"İstediğinizi yapmakta özgürsünüz fakat ne isteyeceğini öngörmek elinizde değildir."