Jules Chéret’in Afiş Tasarımları 02

Jules Chéret’in Hayatı

1836 yılında Paris'te zanaatkar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Jules Cheret, 1859 ile 1866 yılları arasında Londra'da litografi eğitimi aldı. Burada afiş tasarımı ve baskıya yönelik İngiliz yaklaşımından güçlü bir şekilde etkilenmiştir. Fransa'ya döndüğünde de çalışmaları büyük talep görmüş, o günün tiyatroları ve müzik salonları için çok sayıda afiş hazırlayıp reklam endüstrisinde önemli bir güç haline gelmiştir. Modern afişin babası olarak adlandırılan Jules Cheret, resimli litografik afişlerin, sadece duyuru niteliği taşıyan tipografik harf baskısı afişlerin yerini almasında önemli rol oynadı. Cheret, 1884 yılında, afişlerini 1.5 metreye varan ölçülerde yaparak, büyük boy afişi Paris’te ilk defa uygulayan sanatçı oldu. (T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ ALPHONSE MUCHA-SARAH BERNHARDT İŞBİRLİĞİ BAĞLAMINDA MUCHA’NIN AFİŞ SANATI Tuna SAĞKOL) Cheret kendi basımevinde litografi baskı tekniğini geliştirmiş ve kullandığı canlı renkler ile sanatsal afişi yaratmıştır. Afişin gelişiminde de öncülük ettiği için modern afişin babası olarak adlandırılmıştır. Afişin ortasında yer alan hareket halindeki figür ya da figürlere, bold yazı karakterlerine ve ince kontur çizgilerine yer vermiştir. Kompozisyonlarında büyük renkli alanlar kullanarak dikkati ana görselin üzerinde toplamıştır. Konu ne olursa olsun afişlerinde hep aynı güzel genç kadın tipine yer vermesi halk tarafından hayranlıkla karşılanarak bu kadın tipine Cherette adı verilmiştir (Bektaş, 1992, s.20). Yarattığı bu kadın tipiyle de kadına toplumda yeni bir yer vererek kadın özgürlüğünün babası olarak nitelendirilmiştir. Fransa’da Güzel Dönem olarak adlandırılan La Belle Époque döneminde şehrin parlak yaşamını anlatan afişler yapmıştır. Üst üste yaptığı baskılar ve kullandığı renkler ile bu canlılığı ve yaşama sevincini eserlerinde görmemiz mümkündür. ( Alphonse Mucha’nın Eserlerinin Arkasındaki Gizem: Art Nouveau Dönemi Sanatçılarının Karşılaştırmalı Analizi, Gözde Özaltun)

Jules Chéret’in Afiş Tasarımları

Art Nouveau afişlerin en dikkat çeken alanı, Paris’in sosyal yaşamının parçaları; gösteri dünyası - tiyatrolar ve dans gösterileri, gece hayatı, kafeler ve çeşitli renkli sosyal katılım alanları olmuştur. Afiş sanatı, Art Nouveau sanatının dışına taşarak 19.yy. sonlarına doğru popüler sanatın yeni ortamı olmuştur. Büyük boy afişi Paris’te ilk defa uygulayan ve afişin sanatının öncüsü olan Cheret’nin, 1866’da Paris’te açtığı basımevinde gerçekleştirdiği ilk afiş, ünlü aktris “Sarah Bernhardt”ın oynadığı “Le Biche au Bois” adlı oyuna aittir. 1866’da Paris’te açtığı basımevinde gerçekleştirdiği ilk afiş, Sarah Bernhardt’ın oynadığı “Le Biche au Bois” adlı oyun için hazırladığı monokromatik bir tasarımdır. (T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ ALPHONSE MUCHA-SARAH BERNHARDT İŞBİRLİĞİ BAĞLAMINDA MUCHA’NIN AFİŞ SANATI Tuna SAĞKOL) Dönemin en popüler afiş sanatçısı olan Jules Cheret, neredeyse rokoko bir tavırla ve empresyonist renkleriyle, bir açıdan, ne mazbut, iffetli ne de fahişe olan neşeli genç kadınları betimliyordu.16 Cheret kadınının zarif, parizyen, özgürce hareket eden gamsız haliyle dönemin Fransız kadınları tarafından beğenildiği ve örnek alındığı söylenir. Diğer yandan bir reklam nesnesi olarak Cheret kadını da izleyiciyle flört ediyor, örneğin sigara reklamında olduğu gibi, sigarayla birlikte izleyiciye vücudunu da teklif ediyordu. (T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ ALPHONSE MUCHA-SARAH BERNHARDT İŞBİRLİĞİ BAĞLAMINDA MUCHA’NIN AFİŞ SANATI Tuna SAĞKOL) 

Öğrenci balosu afişi, 1894. (https://www.alamy.es)  

Jules Cheret, Folies Bergère, La Loïe Fuller.

En önemli afişlerinden biri, Folies Bergere’de bir dansçı olan Loie Fuller için yaptığı, diğer adı La Danse du Feu (Ateş Dansı) olan afiştir. Bu afişinde, zeminde kullanılan siyah, figürün hareketinin dinamizmini, renklerin canlılığını ve Resim 1. Jules Cheret, Folies Bergère, La Loïe Fuller. Nuray GÜMÜŞTEKİN • Rengin Bir Grafik Tasarım Ürünü Olarak Afişe Katkısı: Tarihsel Bir İnceleme 40 YEDİ: SANAT, TASARIM VE BİLİM DERGİSİ enerjisini daha da ön plana çıkarmaktadır. Bu afişte sanki hem figür renklerin dinamizmine hem de renkler figürün enerjisine uyum sağlar gibidir. Figürü dans ettiren, renklerin coşkusu gibidir. Üst üste basımlarla beyazdan sarıya, sarıdan kırmızıya ve maviye geçişlerle elde edilen şeffaf renkleriyle bu etki daha da güçlendirilmiştir. Yazının figüre uyum sağlayan renk ve biçim özelliğinde olması afişi tamamlayan diğer bir özelliktir. (Rengin Bir Grafik Tasarım Ürünü Olarak Afişe Katkısı: Tarihsel Bir İnceleme Nuray GÜMÜŞTEKİN, YEDİ: SANAT, TASARIM VE BİLİM DERGİSİ)

Jules Chéret, Exposition, 1888. (https://www.alamy.es, 2021)

1888 yılına Art Nouveau döneminde taş baskı yöntemi ile yapılmış olan bu çalışma modern sanatın babası olarak adlandırılan Jules Cheret tarafından resmedilmiştir. Afişte Fransız ressam, illüstratör, karikatürist ve litografi sanatçısı ve aynı zamanda ünlü Moulin Rouge kabaresinin mimarı olan Adolphe Willette’in sergi açılış duyurusu yer almaktadır. Çalışmada merkezi ve sıralı bir kompozisyon kullanıldığı görülmektedir. Zemin rengini açık tonlarda kullanan Cheret, dikkati ilk bakışta vermek istediği mesaj alanında çekmek için kırmızının harekete geçirici ve çarpıcı etkisini kullanmıştır. Exposition başlığında kullanılan kırmızı ile hemen altında yer alan kırmızı tuvalin içerisine yerleştirilmiş olan yazılar sayesinde başlığın devamı, gözün yukarıdan aşağıya takip hareketi ile rahatlıkla okunmasını sağlamıştır. Tablonun içerisindeki siyah renkte çizilmiş olan portre çalışması sergilenecek olan Adolphe Willette adlı ressama aittir. Onu resmeden kadın ressam ise Cheret’ın her afiş çalışmasında kullandığı, Cherette kadını olarak adlandırılan kullandığı tipik kadın figürüdür. Cheret, Cherette kadınına beyaz elbise giydirerek renklerin kontrastlığı ile kadını ortaya 604 Gözde Özaltun Turkish Studies, 17(3) çıkarmıştır. Portrenin arka tarafında kullanılan beyaz leke sayesinde de kadının saçlarının ortaya çıkması sağlanmıştır. Kadın ressamın arkasındaki kedi de siyah renkte resmedilerek iki koyu lekenin arasında kalan ressamın kontrastlık yaratmasıyla ön plana çıkmasına yardımcı olmuştur. Böylece afişte kullanılan diğer görsellerin içerisinden hem Cherette kadının hem de Willette’nin portresi dikkat çekmeyi başarmış ve ışığı üzerinde toplamışlardır. Yere düşen gölgenin yönünden de ışığın afişin sağ tarafından geldiği anlaşılmaktadır. Işığın yönü ressamın tabure ile aynı renk olan bacaklarını gölgede bırakarak öğeleri detaylardan biraz daha arındırmasını sağlamıştır. Ancak dikkatli bakıldığında ressamın bacağında yer alan kırmızı çizgileri görmekteyiz. Bu çizgilerin rengi nedeniyle resim yaparken boya olduğu ya da kedi tarafından yapılan çizikler olduğu düşünülmektedir. Ayrıca kedinin resim çantasının üzerinde durması boyunu uzatarak daha yukarıda görünmesi ile hem tekrarlanan kontrastlık ile ressamın görünürlüğünün ön plana çıkmasında yardımcı olmuş, hem de afişin sağ tarafında yer alan bilgiler ile paralellik sağlayarak eşit lekesel bir etki yaratmış ve denge kurulmuştur. Diğer bir açıdan da gözün yukarıdan aşağıya doğru okuma takibini bozmadan, öğeler bir arada kullanılarak algısal gruplama yapılmıştır. Afişin sağ alt köşesinde sergi hakkında bilgi veren yazılar bold karakterle farklı puntolarda yazılarak bir blok oluşturulmuştur. En alt kısımda yer alan adres bilgisi de yine bold karakterle exposition yazısı ile aynı hizada ve neredeyse aynı büyüklükte yazılmıştır. Yazıların aynı paralellikte ve eşit ölçülerde afişi sağdan sola kaplayacak şekilde yazılması, bir başlangıç ve bitiş hissi uyandırmaktadır. Cheret, çalışmalarında çoğunlukla dikkati tek bir odak noktasında toplamak için fazla detaylardan arındırılmış ve hareket halinde görseller kullanma yoluna gitmiştir. Bu eserinde de hareketi resmini yapmakta olan ressama, onun kıyafetine ve bir patisini kaldırmış yürümeye hazırlanan kediye yüklemiştir. Kedinin afişin sol tarafından dışarıya doğru meraklı gözlerle bakması da afişteki hikayeye canlılık katmıştır. ( Alphonse Mucha’nın Eserlerinin Arkasındaki Gizem: Art Nouveau Dönemi Sanatçılarının Karşılaştırmalı Analizi, Gözde Özaltun) Afiş Tasarımlarının Art Nouveau İle İlişkisi Sanatçı çalışmasında zaman içerisinde gereksiz detaylardan arındırarak yalınlaştırdığı olgunluk döneminin tipik kompozisyon tarzını yansıtmış ve biçimci bir üslup kullanmıştır. Söz konusu afiş bir sergi duyurusu niteliğinde olsa da diğer çalışmalarında da olduğu gibi Paris gece hayatının şatafatlı, eğlenceli yönünü kullandığı renkler ve resme kattığı hareket ile yansıtmayı başarmıştır. ( Alphonse Mucha’nın Eserlerinin Arkasındaki Gizem: Art Nouveau Dönemi Sanatçılarının Karşılaştırmalı Analizi, Gözde Özaltun) Sonuç Art Nouveau dönemi sanatçıları içerisinde yer alan Alphonse Mucha, Jules Chéret ve Théophile Alexandre Steinlen’in çalışmalarının üzerinden baktığımızda dönemin görsel özelliklerini ve kendi içerisindeki gelişimi açık bir şekilde görmek mümkündür. Cheret ve Steinlen’in çalışmalarında biçim olarak akıcı çizgiler, valörsüz renkler, merkezi kompozisyonlar ve kontur çizgileri hakimdir. Cheret çalışmalarında Paris’in ihtişamlı gece hayatını yansıtır. ( Alphonse Mucha’nın Eserlerinin Arkasındaki Gizem: Art Nouveau Dönemi Sanatçılarının Karşılaştırmalı Analizi, Gözde Özaltun)