Kararlarımızdaki Toplum Etkisi

Hayatta en ufak anımızda dahi karar vereceğimiz birçok konu söz konusudur. Kararları belli bir dünya görüşümüzün yanında edindiğimiz tecrübeler ve görgülerimiz ile şekillendirerek en uygununu seçme eğilimindeyiz. Ancak sizce verdiğimiz kararların ne kadarı bize ait?

Karar verme aşamasında etkili olan faktörlere dair birçok araştırma ve deney yapılmıştır. Edinilen bulgulara göre karar verirken dış dünyadan ister istemez etkilenildiği apaçık meydana çıkmıştır. İnsanlar arasında popüler kültürün gelişmesi ile trendleri takip etmek ve uyum sağlamak içgüdüsel olarak eğilim göstermektedir. Bunun sebebi insanların mevcut sistemdeki popülaritenin dışında kalarak dışlanmayı istememesidir. Ağzımızdan çıkan herhangi bir düşünce ve fikrin bize ait olduğunu düşünsek de, aslında içinde bulunduğumuz toplumdan ve toplumun dinamiklerinden etkilenmekteyiz. Coğrafi yapı, örf ve adetler, gelenek ve görenekler gibi birçok konu bu fikirlerimizi ve kararlarımızı şekillendiriyor. Toplumun dönüşmesi ile algılayışların değişmesi yine de sonucu değiştirmiyor.

Herhangi bir şarkı çıktığı zaman, o şarkıdan keyif alan dinleyiciler kendi sosyal medya hesaplarında belli bir video veya fotoğraf arkasına o şarkıyı ekleyerek kendi takipçi listesi ile paylaşıyor. Paylaşım sıklıkları arttıkça başta pek de ün salmamış bir şarkı olmasına rağmen etkileşim ile birçok kişiye ulaşma imkanı sağlanmış ve popüler olma yolunda temel adımlar atılmış oluyor. Bu sayede birbirine uyumlanma güdüsü ile hareket eden dinleyiciler doğal yollardan bir PR çalışmasının parçası oluyor. Şarkının türünün bu konuda hiçbir önemi kalmıyor. Eskiden Rock ve Pop tarzındaki şarkılar toplum tarafından daha çok dinleyici bulurken günümüzde Rap tarzının son zamanlarda daha yaygın bir şekilde kabul gördüğünü söyleyebiliriz. Bu da toplumun müzik anlayışının dönüşmesinin sonucu değiştirmediğine doğrudan bir örnek teşkil etmektedir.

Peki ya arkadaşlarınızla birlikte bir mekana oturduğunuzda sipariş alınırken hala daha karar veremeyen arkadaşınızın tavrını hiç gözlemlediniz mi? Bu benim de etrafımdakilerin de birçok defa başına geldiğine bizzat şahit olduğum için bu konudaki düşüncelerimi şekillendirmemde büyük bir öneme sahiptir. Genelde o kararsız arkadaş kendisinden önce söylenen siparişlere uyumlama eğilimi göstermektedir. Belki de siparişi ilk önce kararsız kişi verecek olsa ilk tercihleri arasında dahi olmayacak bir şeyi, kendisinden önce fikrini beyan eden arkadaşı söylediği için o karardan etkilenerek aynı ürünü sipariş ediyor. İçerisinde ne kadar sipariş alan garsonu bekletmemek, bir an önce karar verip yiyip içme arzusu gibi etkenler olsa da bunun temel sebebi çember dışında kalmamayla alakalıdır.

Bu konuya değinmemde bana ilham olan Jonah Berger’in Gizli İkna kitabında birçok deney aynı sonuca çıkmaktadır. Jonah Berger’in bununla ilgili güzel bir örneği vardır. Kaliforniya’da sosyal etkinin insanların BMW marka araçları tercih etmesinde etkili olup olmadığını anlayabilmek amacıyla Emily Pronin ile bir deney yapmaya karar veriyor. İçlerinde deneklerin modeli seçmelerindeki (yakıt tüketimi ve fiyat kriterleri gibi) opsiyonlu şıklar bulunurken toplumun etkisini de inceleyebilecekleri bazı sorular yer alan bir form oluşturup çoğaltıyor ve cadde üzerinde BMW marka arabaları bulmaya çalışıyorlar. Bulduğu arabaların sileceklerine formları sıkıştırıp bir süre formların geri dönüşünü bekliyorlar.

Bana kalırsa bu formun püf noktası deneklerin sorulan soruları ilk önce aynı araca sahip bir ahbapları adına, sonrasında kendi adlarına cevaplandırmaları gerekmesi. Çünkü olaylara karşı dış gözden bakarak cevaplandırmakla, olayın içindeyken yaptığımız açıklamalar farklılık gösterir. Deneklerin BMW markasının tercih etmesinde yakıt tüketimi konusunda daha iyi olduğunu düşünmeleri, kendi gelir seviyesine göre alınabilir bir fiyatta olduğunu düşünmeleri gibi hususlar hem aynı arabayı kullanan arkadaşları için hem de kendileri için ortak sonuç veriyor. Ancak işin ilginçliği ikinci bölümde ortaya çıkıyor. Çünkü denekler formda aynı marka araçlara sahip olan arkadaşlarının toplum sebebiyle mi bu kararı verdikleri sorulduğunda evet cevabını verirken ilerleyen sorularda bu toplum etkisi kendisinin karar verme mekanizmasında etkili olup olmadığı konusunda herhangi bir etkisi olmadığını savunuyorlar.

Başkalarının kararlarında toplumun izlerini görebildiğimizi düşünürken, kendi kararlarımızda bunun sadece negatif bir etkisi varmış ve sadece kendi bilincimizin doğrultusunda karar vermemiz gerekiyormuş gibi hissederek bu gerçeği reddediyoruz. Hâlbuki güncel olayları yakından takip ediyor, viral olan videoları izliyor, senenin modasına göre giyiniyor ve Top 10 listesindeki filmlere ve şarkılara diğerlerinden daha fazla şans tanıyoruz. Bunun sebebi içinde bulunduğumuz toplumun bir yapı taşı olarak yaşamımızı sürdürmemizden ve topluma aykırı hareket etmekten kaçınma isteğimizden kaynaklanıyor. Ancak şu bir gerçektir ki, “Coğrafya kaderdir.” olarak sıkça bahsi geçen cümlenin hepimiz esirleriyiz.