Kokuların Hafızası
Geçmişte yolculuğa çıkaran eşsiz "Koku Hafızası"
Bazen bir fırının önünden geçerken aldığımız koku bizi yıllar öncesine götürür ve annemizin yaptığı eşsiz çörekleri hatırlatır. Annemizin bizim için sabah erkenden kalkıp elleri ile hamur yoğurduğu o yıllara döner, sabırsızlıkla çöreklerin pişmesini beklediğimiz anları tekrar yaşarız. Bazen de arkadaşlarımız ile güzel bir yürüyüşte iken usulca yanımızdan geçen birinin kokusunu en derinlerimizde hisseder, kaybettiğimiz yada ayrı düştüğümüz bir sevdiğimizi hatırlarız.
Peki bize bunu hissettiren nedir? Bizi en gizli anılarımıza sürükleyen koku sistemi, nasıl işler?
Zihnimizin yapı taşlarını duyu organlarımız oluşturur. Duyu organlarımızdan aldığımız tüm sinyaller zihnimize işlenir. Bunlardan biri ise kokudur. İnsan beyni, denk geldiği tüm kokuları kaydeder. Kayıt altında olmayan, ilk defa aldığımız kokuları ise fark eder etmez zihnimize işler.
En başına dönersek, kokunun zihnimize ulaşmasını anlamalıyız. Kokular, havada bulunan partiküller ve kimyasallardır. Bu parçacıklar burun deliklerinden doğrudan talamusa yada dolaylı yoldan beyne geçer. Limbik sistem kokuyu alır ve duyusal ileti halinde yorumlar.
Koku Hafızası konusunun en önemli yapı taşı ise Limbik sistemdir. Limbik sistem, talamusun her iki yanında, serebrum'un sağ altında bulunan beyin yapılarının tümüdür. Bu sistem hayatta kalma içgüdülerini tetikler. Duygusal dürtüleri ve hafıza oluşumunu kontrol etmekten sorumludur. Bu sistem için 'Duygusal Sinir Sistemi' tanımlaması da kullanılır.
Beynimizde bulunan bu eşsiz sistem ile aldığımız kokular hafızamıza kaydedilir. Halihazırda kayıtlı bir koku ise de zihnimizi uyaran sinyaller sayesinde, kokuyu ilk duyduğumuz anları hatırlatır ve tekrardan yaşatır. Bu duruma psikoloji literatüründe "Proust etkisi" de denir. Bu isim Marcel Proust'un "Kayıp Zamanın İzinde" adlı eserindeki bir sahneden gelir. Proust'un ana karakteri bir kekin tadını alır ve bu tat onu geçmişteki bir anıya götürür. Duyusal uyarıcılara maruz kaldığımızda bizlerde bu etkiye uğrar, beynimizdeki bellek merkezinin etkilenmesi ile geçmişteki anılarımızı canlandırmış oluruz.