Kültür Endüstrisi
Kapitalizmin tüketim çılgınlığı, kültür ve sanat.
Bilimsel devrim, Aydınlanma Çağı, ve Sanayi Devrimi günümüz hayatını en çok etkileyen tarihsel süreçler arasında. Bu süreçler bize asıl bilim ve teknoloji alanlarından gelişmeler getirmiş olsa da kültürel, sanatsal, ve estetik bağlamlarda da bizleri etkiledi.
Peki, nedir bu kültür endüstrisi? Bu kavram, hayatlarımıza 20. yüzyılda Marxism ile beraber giriyor. Marx ve Engels'in ortaya koyduğu modele göre, kapitalist üretim sisteminde iki ana unsur olacaktı. Bu iki unsurun ilki, her şeyi belirleyen, daha altta ve temelde olan altyapıdır. Altyapı, sınıf, üretim araçları ve metodları, kapital gibi üretime dair her şeyin bulunduğu yerdir. Burası, ekonomik alandır. Bu unsurlardan ikincisi de altyapı tarafından belirlenen üstyapıdır. Üstyapı ise, kısaca, altyapı dışında kalan ve altyapıdan etkilenen her şeydir. Üstyapıya örnek olarak verilebilecek birkaç şey; yasalar, medya, siyaset ve benzeri unsurlardır. Marx'ın felsefesine göre ekonomik alan her şeyin temelindedir ve dolayısıyla her şeyi de etkiler. Bu sebepten dolayı da sanat, edebiyat, felsefe vb alanlar da ekonomik unsurlardan bağımsız düşünülemez.
Frankfurt Okulu da tam olarak bunu incelemiştir. Bu düşünce akımına dahil birçok düşünür, sanat ve ekonomi arasındaki bu bağlantı üzerine kafa yormuştur. Kültür endüstrisi kavramı için edebiyat alanında bilmemiz gereken üç temel figür olduğu söylenebilir. İlk iki önemli düşünür, kültür endüstrisi kavramını ortaya atmış olan Theodor Adorno ve Max Horkheimer'dır. Üçüncü ve bu kuramı anlamada önemli bir kişi ise Walter Benjamin'dir. Her ne kadar kendisi Adorno ve Horkheimer'a direkt bir katkıda bulunmuş olmasa da sonraki yıllarda ortaya koyduklarından etkilenmiştir. 1935 yılında kaleme aldığı 'The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction' adlı eserinde sanat eserinin döneminin üretim şartlarından nasıl etkilendiğine değinmiştir. Bu açıdan bakıldığında kültür endüstrisini anlamak için okunması gerekenler arasına kendi ismini yazdırmıştır.
Kavramı biraz daha detaylı ele almamız gerekirse dönemin seri üretim metodlarının edebiyata olan yansıması olarak yorumlamamız pek de yanlış olmaz. Diğer her şey gibi, sanat ve edebiyat da Fordist modelin boyunduruğu altına girmiştir. Yani 20. yüzyılda sanat, estetik zevkler, toplumsal kaygılar ve kişinin kendini dışa vurumundan ziyade üretim zincirinin son ürünü haline gelmiştir. Adorno ve Horkheimer'a göre, bu toplu üretimden dolayı da sanat aurasını veya ruhunu yitirmiştir. Sadece talebe karşılık ve tüketim için yapılan sanat eseri farklılığından ve özel oluşundan mahrum kalmıştır.
Kültür endüstrisini bir örnekle anlatmamız gerekirse Andy Warhol bu kavramı açıklayabilecek en iyi örneklerden birisi olacaktır. Onun eserleri, birbirinden eşsiz ve farklı eserler değildi. Aksine, kendisi bu tüketim çılgınlığından faydalanarak birden çok üretilmiş, birbirinin tıpatıp aynısı olmayan fakat birbirine benzeyen sanat eserlerini tüketicilerle buluşturmuştu. Ortaya çok özel, eşsiz ve bulunmaz sanat eserleri koymamış olmasına rağmen büyük bir başarı yakalamış, sanat alanından para kazanmış ve ismini günümüze kadar duyurmuş sayılı kişilerden biri olmayı başarmıştır.
Kaynakça:
Horkheimer, Max, and Theodor W. Adorno. “The Culture Industry: Enlightenment as Mass Deception.” Routledge eBooks, 2017, pp. 405–24, doi:10.4324/9781315251196-23.
Benjamin, Walter. “The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction.” SAGE Publications Ltd eBooks, 2007, pp. 25–33, doi:10.4135/9781446269534.n3.
Barry, Peter. Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory. 1995, ci.nii.ac.jp/ncid/BA2563784X.
Görseller:
https://i.pinimg.com/originals/a2/0c/a0/a20ca031cfa811f3dfb243dd15efc0c4.jpg
https://cefres.cz/wp-content/uploads/2018/12/cultureindustry.jpg