Kurgu Dosyası: Kuleşov Etkisi

Dünyanın ilk sinema okulunun kurucusu olan Kuleshov için sinema sanatı, görüntülerin analitik olarak bölünmesiyle izleyicinin bilişsel ve görsel süreçlerini stratejik olarak yönetmeye dayanmaktadır. Kendisi Sovyet Montaj Teorisinin temelini oluşturan kişidir. Sovyet Montaj ekolü, sine-poetiğin temeli olarak kurguya vurgu yapmışlardır. Onlara göre kurgunun en büyük ve özel tek bir planın temel, durağan malzemesine hayat ve ihtişam getirmeyi başarabilir.

Sinemayı diğer sanatlardan ayıran şey kurgunun, bir bütünlüğü olmayan bölümlerin anlamlı bir dizilim ile organize ederek anlamlı bir bütünlük oluşturmasıdır. “Kuleshov efekt” olarak adlandırılan bu deneyde, Ivan Mosjoukine'nin -ki kendisi çarlık döneminin önemli isimlerinden biridir- yüzünün ifadesiz bir çekimini yaparak bu çekimi tabuttaki bir kız, bir tabak çorba ve koltukta uzanan bir kadının çekimiyle birleştirerek kısa bir film oluşturdu.

Filmi ilk izlediğinizde Mosjoukine'nin ifadesinin her görüntüden sonra değiştiğini düşündüren bu kısa film kurgunun, seyircinin bilişsel süreçlerine yaptığı müdaheleyi gösteren bir eserdir. İzleyen bütün seyirciler Mosjoukine'nin ifadesi çorbaya bakarken acıkmış, tabuttaki kıza bakarken üzgün ve yas tutan bir ifade ve koltukta uzanan kadına bakarken ise tutku hatta şehvet duyduğunu iddia ettiler. Oysaki bu ifade hiçbir zaman değişmedi hatta aynı çekim tekrar tekrar eklenerek aynı görüntü kullanıldı. Bu deney izleyicinin duygularını oluşturan “gerçeklik”ten çok sinema tekniğidir.

 Kurgu ilişkisinde bu sahneler farklı anlamlar kazanmıştı. Ekrandaki insanın deneyimleri giderek farklılaşıyordu. İki farklı karenin birleşmesinden, yeni bir anlam, yeni bir biçim, bu iki görüntüde bulunmayan bir üçüncüsü doğdu. Bu keşif, beni hayrete düşürdü. Kurgunun na denli büyük bir gücü olduğuna ikna oldum. Kurgu, film yapımının temeli, özüdür! Yönetmenin isteği üzerine kurgu, içeriğe farklı bir anlam kazandırır. İşte vardığım sonuç bu.

Kuleşov L., Khoklova A. Sinemada 50 Yıl, M., 1975

Sinema tarihinde büyük etki yaratan bir deney olan Kuleshov Etkisi, sinema sektörü için gerçekten çok önemli bir şeyi ortaya çıkardı. Film yapımcılarına izleyicinin bilişsel süreçlerini kontrol etmek için kurguyu nasıl kullanacaklarını gösterdi. Bunun en önemli anlamı, kurgunun mekân, zaman ve izleyici tepkisini manipüle ederek çekimlerin bir araya getirilmesiyle filmin yönetmeninin izleyici üzerinde her zaman üstünlük sağlamasıdır.

Hala günümüzde bu deneyin kullanıldığı filmler bulunmaktadır. Özetlemek gerekirse, Kuleshov Etkisi, sinema sanatının temellerinden biri olarak, izleyici deneyimini şekillendirmeye ve filmlerin duygusal etkisini artırmada vazgeçilmez bir rol oynamış ve sinema için büyük bir adım olmuştur.

Kaynakça

• Stam, R. (2000). Sinema Teorisine Giriş. (S. Salman, & Ç. Asatekin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.