Merkantilizm

Tarih sahnesinde çeşitli ekonomik ve siyasi politikalar varlığını dönemsel olarak sürdürdü. Her ne kadar bazı durumlarda birbirinden ayrı biçimde ele alınsa da ekonomik politikaların siyasi dünyayı etkilemediği görülmedi. Merkantilizm ise İngiltere’nin ışığının gittikçe parladığı dönemde dünyaya nüfuz ederek hakimiyet kurdu.

On altıncı yüzyıla gelindiğinde bu ekonomik teori yavaş yavaş kendini göstermeye başladı. Bu akıma genel olarak baktığımızda ekonominin önünde baz kısıtlamalar daha iyi ticaret ağı için varoldu. Asıl amaç ihracatı artırmak ithalatı olabildiğince indirgemekti fakat bütün bu sistem basit bir şekilde gerçekleşmedi. Belirli bölgeler üzerindeki hakimiyet ve yayılmacı politikalar beraberinde geldi.

Geçmişe baktığımızda ticaretin hangi şartlarla olursa olsun bir şekilde aktığı görülmektedir. Bu dönemden öncede bu böyleydi ama bunun şartları daha zor ve maliyetliydi. Yeni keşiflerle birlikte - özellikle yeni dünya – İspanya, Portekiz, İngiltere gibi ülkeler yeni kaynaklar için askerlerini dünyanın farklı yerlerine gönderdi. Merkantilizmde askeri güç, başka bölgelerde hakimiyet kurmak açısından önemli rol oynuyordu çünkü devletler bu şekilde zenginliklerini artırabileceklerine inanıyorlardı. Böylece koloni kavramı artık bir ülkenin zenginliği birimi konumuna geldi.

On sekizinci yüzyıla kadar dünya Batı Avrupa’nın etkisi altına girmeye başladı ve Avrupa’nın yayılmacı politikası kendini diğer bölgelerde de hissettirmeye başladı. Bu sistemde yararlı olan etkenler hakimiyeti kuran bölgede ve onun destekleyicilerindeydi çünkü ülkeler askeri güçle birlikte kendilerini zenginleştirip ardından bu zenginlikte tekrardan gücünü artırmayı hedefledi. Bir nevi birbirine bağlı olan portallardan güç akışı devirdaim ediyordu. Tabi bu etkinin altındaki yerlerin durumu bu kadar iyi değildi ama bazı merkantilizm savunucuları, buraların güçlü devletlerin koruması altında olduğundan şanslı olduğunu da ileri sürdü.

Merkantilizmin İşleyişi

En basit şekilde ifadesi, ortada bir sömürge yarışı hakimdi. Belirli malları sömürgeci güçlerden alıp tekrardan onlara satmak asıl durumdu. Görüldüğü üzere kısıtlamalar kendini doğrudan belli ediyordu ve bir şekilde arz-talep dengesi ana ülkenin yararına işliyordu. Bir örnekle konuyu biraz daha dallandıralım. Virginia bölgesindeki çiftçiler ürünlerini sadece İngiltere’ye satma hakkına sahipti ve böylece talebi az olduğundan ürünün fiyatı da düşüktü. Aynı biçimde bu çiftçiler ürünleri sadece sömürgesi altında olduğu ülkeden almak zorundaydı. Aldıkları malların fiyatı tabiki de oldukça fazlaydı. Duruma bakıldığında sömürgeci devlet düşük fiyatta ürün alırken yüksek fiyatta satarak zenginleşiyordu. 

Hakimiyet Savaşı

Sistem, kendini yaydıkça başka boyutları da gün yüzüne çıkmaya başladı. Artık ülkeler daha fazla sömürge için birbirleriyle savaşa girdi. İlk önce İspanya ve Portekiz çekişmeye başladı, ardından diğer güçlerde sahneye geldi. İspanya zaferlerle ilerlerken 1618’de gerçekleşen Otuz Yıl Savaşları'nda İngiltere’ye karşı mağlup oldu. Savaş sonunda imzalanan Vestfalya Antlaşması, ulusal sahneye yeni bir boyut kazandırdı çünkü modern devlet kavramı ortaya çıktı. Bu savaşın ana sebeplerinden biri mezhep savaşı olmasıydı. Papa bu antlaşmaya davet edilmedi ve egemenlik anlayışı dünyaya yerleşmeye başladı.

Tabi ki her şey bunlarla sınırlı kalmadı. İspanya sorununun ortadan kalkması ile aynı tarafta olan devletler birbirlerine yeniden düşman oldu ve farklı savaşlarla tekrardan karşı karşıya geldiler. İngiltere ve Hollanda’nın sömürge kolonileri üzerindeki çekişmelerinden İngiltere galip geldi. Fransa ile İngiltere arasında Yedi Yıl Savaşı gerçekleşti. İngiltere buradan da zaferle ayrılarak dünyadaki dominesini sağlamlaştırdı. Devletler arasındaki dengenin sağlanmasında da büyük roller oynadı.

Merkantilist dönem, Sanayi Devrimi ile etkisini azaltmaya başladı çünkü bu yeni devirle birlikte ticaret farklı şekillere girdi. Bu kısıtlayıcı ekonomik sistem etkisini gittikçe yitirirken yüz yıllık barış ulusal sahnede kendini göstermeye başladı. 

Kaynakça:

Frieden, J. A., Lake, D. A., & Schultz, K. A. (2019). World Politics: Interests, Interactions, Institutions. New York: W.W. Norton & Company.