Modernizm - Postmodernizm, Beden Sanatı

“Varlığımın derininden gelen mesajları dinliyorum … ‘Ben’ denilen şey yok artık. Bu şiiri yazarken yutuyorum son kırıntılarını da .” [1]

Aklın, ikili karşıtlıkların, Descartesçi bilen Öznenin yer aldığı modern toplumda modernizm bir estetik hareket olarak varlığını sürdürmektedir. Bu noktada şunu söylemek gerekir ki modernizm tüm metafizik ve geleneksel olana bir başkaldırı olmuştur.

“Modernizm biri genel biri ise daha özel olmak üzere iki anlamda kullanılır. Modernizm denince çoğunlukla kastedilen genel anlamı Descartes’la başlayan modern felsefe geleneği; nesnel bilgi ve bilen/akıl sahibi öznenin hakim olduğu felsefedir. 1600lerden 1960lara kadar olan dönemin şekillenmesinde modernizm etkili olmuştur.

İkinci ve daha özel bir anlamda modernizm, 1850'lerden sonra temeli atılan ve 20.

yüzyılın ilk yarısını kapsayan estetik hareketlere gönderme yapmak üzere kullanılan bir terimdir.

Tarihçi Mark Poster, modernist düşüncenin insanlığa mutluluk getireceği düşüncesinin

20. Yüzyılın ikinci yarısında sorgulanmaya başlandığını söyler (akt. Doltaş, 2003).

Bunun üç ana nedeni vardır:                                 

1- Sömürgelerin bağımsızlığını kazanmaya başlamasıyla birlikte burada yaşayanlar

Batı merkezli hümanist düşünceyi sorgulamaya başladı. Bu düşünce insanların değil

belli toplumların ve grupların çıkarlarına hizmet ediyordu.

Poster’ın bu tespitini biraz daha açarsak, “Avrupalı” (ya da daha geniş tanımıyla Batılı),

“Hıristiyan”, “beyaz”, “erkek” özneler, hümanizmin insan için öngördüğü mutluluktan

paylarına düşeni alabilirken “öteki” olarak görülen “Avrupalı/Batılı olmayan”, “beyaz olmayan”,

“kadın” vs. özneler bu projede onların mutluluğuna hizmet etmek üzere konumlandırılıyor ya da görmezden geliniyorlardı.

2- Feminist hareketin güç kazanması: Kadın hareketi Batı toplumlarının yapısının ve

ilkelerinin, kadın erkek eşitliğine ve herkesin mutluluğuna değil ataerkil sisteme ve

özelde beyaz ve orta sınıf erkeğin çıkar ve mutluluğuna hizmet ettiğini göstermişlerdi.

3- Elektronik iletişim sistemlerinin ve teknolojilerinin icadı ve yaygınlaşması sonucu

bilgi edinme, aktarma yöntemlerinin ve sosyal yapının değişmesi.[2]

Lyotard’ın Postmodern Durumu’nda modernizmden post moderne geçişin üç temel ana nedeni belirtilmiştir. Buna göre, nesnel bilginin ve evrenselci anlatıların (bir diğer deyişle büyük anlatıların çöküşü) önemini yitirmesi, toplumda meydana gelen heterojenleşme ve demokratikleşme ve son olarak gerçek ve kopya arası farkın ortadan kalkmasıdır. [3]

Ayrıca, Hassan’ı takip ederek diyebiliriz ki-özelde edebiyat- postmodernizm belirsizlik, parçalanma, dekanonizasyon, ironi, karnavallaştırma gibi özelliklere sahiptir.

İşte yukarıda belirtilen özellikleriyle diyebiliriz ki post modernizm parçacıklı, zaman zaman çelişkili, heterojen bir estetik akımdır. Modernizmle postmodernizmin temel ayrımı podstmodernist sanatta ikili karşıtlıkların ortadan kalkması metnin açıklığı (Eco’nun deyimiyle açık yapıt oluşu ) ve yazarın ölümüne kadar gider. Diyebiliriz ki parçalı , çok katmanlı yer yer çelişkili olam post modernism sanatta görme biçimlerimi de etkilemektedir. Örneğin , post modern dönemde kökleri 1920’lerin Dada hareketine kadar giden bir beden sanatı doğmuştur. Beden adeta bir açık yapıttır ve sanat dili olarak kullanılmaktadır.

Bu noktada beden sanatına performans sanatı da denildiğini söylemek gerekir.

Buna göre;

20. Yüzyılın ikinci yarısında disiplinler arası özelliğiyle dikkat çeken ve ancak 1970’lerde başlı başına bir tür olarak kabul edilmeye başlanan Performans sanatı, Beden Sanatı, ‘Happening’, ‘Aksiyon’ gibi çeşitli başlıklar altında gündeme gelmiş, Situasyonizm, Fluxus, Feminist sanat, Arazi sanatı gibi farklı akımlar dahilinde de uygulanmıştır.[4]

Performans sanatı, modernizmde görebileceğimiz klasik sanat anlayışında “sanat eseri ve sanat yapma eylemi” birbirinden ayrılmasına ve malzeme –konu ayrımı yapılmasına karşı çıkmaktadır. Performans sanatının sanat anlayışına etkisine bakılırsa, “1960’larda beden tuvallerden ve heykellerden taşarak, anlatmaya çalıştığı kendisini, tam da kendisi üzerinden ifade etmeye başlamış, bir özne olarak var olan “sanatçı” da nesne yani eser ve “toplum” ile arasındaki sınırları aşmıştır.[5]      

 Tüm bunlara göre Almanya’da doğmuş akış anlamına gelen performans sanatı Fluxus hareketi önem kazanmıştır. Fluxus “Sanatı burjuva hastalıklarından, entellektüel, profesyonel ve ticarileştirilmiş kültürden arındırmak, ölü sanattan, taklitten, yapay sanattan, soyut sanattan, ilüzyon sanatından, matematiksel sanattan arındırmak”[6] anlamına gelmektedir. 

Bu noktada, performans sanatı “sanatçısı” Orlan’ın eserlerine gönderme yapmak istiyorum. Orlan kendi bedenini malzeme olarak kullanarak beden modifikasyonlarına, estetik ameliyatlara kadının üzerindeki güzellik algısına karşı bir dizi estetik ameliyatı kameralar önünde yapmıştır.[7] Kendi deyimiyle, “Amacim, farklı ve güçlü olmaktı; benliği tekrar keşfetmek için kendi bedenimi yontmaktı …Cerrahiyi , kendimi daha iyi yapmak veya daha genç bir versiyonuma dönüşmek için değil, görüntü ve cerrahi kavramını tersine çevirmeye çalışmak için kullandım.”[8]

Orlan kendi bedenini adeta bir tuval olarak kullanmış, abject olanı bize göstererek yerleşik ya da klasik ya da modern dediğimiz sanat anlayışına karşı çıkmıştır. Bedeninde post modernist sanatın özelliklerinden olan parçacıklılık, kolaj hüküm sürmektedir artık.

İşte Orlan’ın sanatı bu yazıda kullanılmış olan anlamıyla post modern sanatın görme biçimlerimizi nasıl değiştirdiğine örnek gösterilebilir diye düşünmekteyim.

KAYNAKÇA

·        https-1: https://1000kitap.com/kitap/temiz-yurekle--93081/alintilar

·        https-2: https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/EDB106U/ebook/EDB106U-16V1S1-8-0-1-SV1-ebook.pdf

·        E. Hakan Verdu Martinez, A. Demiral,.(2014) 20. ve 21. YY.da Sanatta Malzeme Olarak Beden; Performans Sanatı" . Sanat ve Tasarım Dergisi 6 ): 180-201 https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanattasarim/issue/20650/220325

·        https://c-lab.bilgi.edu.tr/portfolio/esik-dergisi/ (Erişim tarihi:30.06.2024) *ğü

·        www.orlan.eu (Erişim tarihi:30.06.2024)

[1] https://1000kitap.com/kitap/temiz-yurekle--93081/alintilar (Erişim tarihi :14.04.2021)

[2]https-2, https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/EDB106U/ebook/EDB106U-16V1S1-8-0-1-SV1-ebook.pdf, s. 168-172-173.

[3] https-2. S.179.

[4] E. Hakan Verdu Martinez, A. Demiral,.(2014) 20. ve 21. YY.da Sanatta Malzeme Olarak Beden; Performans Sanatı" . Sanat ve Tasarım Dergisi 6 ): 180-201 https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanattasarim/issue/20650/220325 s.184

[5] a.g.k , 197

[6] a.g.k , s.186

[7] https://www.orlan.eu/

[8] https://c-lab.bilgi.edu.tr/portfolio/esik-dergisi/ ( Erişim tarihi: 30.06.2024)