Neden Bazı İnsanlar Daha Başarılıdır?

Bugün başlığından ilgi çekici olabileceğini düşündüğüm 'başarı' davranışını farklı yönlerden ele almak istiyorum. Okulda, iş yaşamında, yarışmalarda veya dünyada başarılarıyla tanınmak gibi hedeflere ulaşmaya neden bazı insanların daha yakın olduğunu öğreneceğiz. Başarı davranışının önceden kestirilebilir olup olmadığı, buna yönelik testlerin geliştirilip geliştirilmediği ve bu testlerin doğruluğunu test eden araştırmaların neler olduğu, erkeklerin ve kızların genel olarak başarıya bakış açıları, başarıp başaramama konusunda yüklemelerimizin etkisi ve başarı hedefleri türleri, bu türlerden hangisinin daha kalıcı başarılar getirdiği gibi sorular üzerine odaklanan ve uygun cevaplar bulmaya çalışan bir yazı yazacağım. Eğer bu eşsiz tatmin duygularına erişimi sağlayan 'başarı' olgusunu psikolojik yönden daha iyi tanımak istiyorsanız, hadi bana ortak olun!

Bu konu için sorulması gereken sorular;

1) Başarı Davranışını Önceden Kestirmek

2) Cinsiyet ve Kültür Değişkeni Bakımından Başarıyı İncelemek

3) Yüklemelerimizin Başarıya Etkisi

4) Başarı Hedefleri Türleri

1) Başarı Davranışını Önceden Kestirmek

Başarılı insanların daha önceden ne tür sinyaller verdikleri ve davranışları yarım yüzyıldır psikolojide bir merak konusu olmaya devam ediyor. Bu bağlamda Henry Murray tarafından geliştirilen yansıtıcı testler kategorisinden Tematik Algı Testi bu merakı giderme konusunda önemli bir yardımcı rolü görüyor. Tematik algı testinde bir mücadele ve sonunda istikameti simgeleyen bir bayrak yer alıyorsa bu sonuç yüksek başarı gereksiniminin habercisidir Murray'a göre. Bu testlerin üniversite yıllarında uygulamasına tabi tutulan gençlerin ileriki yıllarda büyük işlerde yer aldıkları ve iş ortamlarında verimlilik düzeylerinin yüksek oldukları saptanmıştır yapılan bir araştırmada. Bu psikolojik testin yanında başarı gereksinimi yüksek olan insanların bazı davranışları psikologların dikkatini çekmişir. Çok müdahale ve az müdahalenin ortasında denge noktasını bulmuş olan ebeveynlerin çocukları girişkenlik ve özgürlük gibi güçlerin tadına varır ve bu onun yetişkinlikte öğrenme ve iş yaşantılarındaki kaliteyi ve verimi arttıracak bir zeminin oluşturulması demektir. Bunun yanında sanılanın aksine başarı gereksinimi yüksek olan insanların büyük riskler aldıkları yanlış bir algıdır. Bunun sebebi şudur: Başarılı olma ihtiyacı çoğu zaman başarısızlık korkusu ve başarısızlıktan kaçınma güdüsünden kaynaklanır. Yüksek riskler başarısızlık için önayak olabilir. Yani başarı gereksinimi yüksek olan insanlar orta derecede risk alırlar. Bunların yanında mükemmel olmaya yönelik enerjileri onları daha üretken ve motive kılar. Ancak bu kişiler küçük işleri bitirme konusunda yüksek bir heyecan duymadıkları çoğu zaman çok sıkılırlar. Çünkü yaratıcılık ve çaba gerektiren zor işler onlar için daha güdüleyici bir işleve sahiptir.

2) Cinsiyet ve Kültür Değişkeni Bakımından Başarıyı İncelemek

ABD gibi özerk ya da bireycilik kültürlerinde insanlar eşsiz olmaya ve kişisel zaferlere ulaşma konusunda yüksek bir motivasyona sahiptirler. Bu insanların fazla iddialı olmaları ve kafalarına koydukları çoğu hedefe ulaşmalarına şaşırmamak gerekir. Çünkü bu kültürdeki insanlar bireysel sonuçlar ve ödüllerle birlikte başarının getireceği tatminlik duygusuna erişirler.

ABD ve Avrupa ülkelerinin aksine Orta ve Uzak Doğu ülkelerinde başarıya ulaşmak iş birliği ve uyum gibi yollardan geçer. Yani bir ekip çalışmasında belirlenen ortak hedefe ulaşılmışsa ekibin her üyesi bu zaferin meyvesini duygusal olarak deneyimler. İşte bu yüzden kolektif kültürler için farklı bir tanımın kullanılması gerektiği taraftarıyım. Sonuçta başarıya götürecek olan ilk kıvılcım yani başarı gereksinimi bireyseldir.

Cinsiyet değişkeniyle bu konuya bakacak olursak erkeklerin başarı sonundaki tanınırlık ve ün gibi daha dışsal ödüller için heyecanlandıklarını görürüz. Bunun aksine kızlar başkalarının mutluluğu ve iyiliği için başarı hırslarını örseleyebiliyorlar. Ya da bir işi başarebiliyor olmak ve gelişme isteği gibi daha içsel ödüller onların yakıtlarını dolduracak tarzdan cezbedicilerdir. Ancak kadınların iş yaşamında daha sonradan pozisyon almaları ve görünür olmaya başlamalarından ötürü erkekler üzerinde bu konuda yapılan araştırma sayısına ulaşmadıkları yönünde bir tahmin yürütmek hiç mantıksız olmaz kanımca.

3) Yüklemelerimizin Başarıya Etkisi

Yaşadığımız bir başarısızlığın sebeplerine yönelik bakış açımız bizim sonraki hamlelerimizi dolayısıyla başarılı olup olmamayı öngörecek güçten etmenlerdir. Bu etmenleri Odaklar, Kontrol Odağı ve Kararlılık-Kararsızlık olarak ayırmak işimizi kolaylaştıracaktır. Odaklar İçsel ve Dışsal olarak ikiye ayrılır ve başarısızlığın nedeninin bizden mi yoksa dıştan bir etken kaynaklandığı üzerine oluşan perspektiflerimizi tanımlamak için kullanılır. Örneğin sınavdan düşük not alan bir öğrenci bunu sınavın niteliğine bağlarsa sonraki sınav için kollarını sıvaması düşük bir ihtimaldir. Bunun aksine bir olimpiyat yarışında gümüş madalya alan bir yarışmacının altın madalya için daha çok gelişmeye ihtiyacı olduğunu bilmesi içsel bir odağı yansıtır ve bu yarışmacıyı altın madalya için daha çok güdüleyecek olan taraftır. Bunun yanında bu başarısızlıkların sabit veya değişen etkenlere bağlanıp bağlanmaması da bu konuda kilit bir noktayı temsil eder. Matematik dersinden alınan düşük bir notun zeka gibi kararlı bir değişkene bağlanması kişiyi eylemsiz hale getirir ve başarmak için umudunun yok olmasına sebep olur. Aynı başarısızlığı çalışma gibi kararsız ve değişip gelişebilen bir etkenle açıklayan çocuğun ümidi hiç bitmez, çalışıp kendini ortaya koymak için sabırsızlanır. Kontrol odağı olarak ifade ettiğimiz yüklemede de bir olayın veya durumun kontrolümüzde olup olmadığı noktasında sahip olduğumuz bakış açısının sahiciliğiyle alakalı bir durumdur. Kontrolümüzde olmayan geceyi hemen sonlandırma gibi mantıksız bakış açıları hayatımızda doğma ihtimali olan nice yıldızı karanlıklara boğar, bunu unutmayalım. Yani sadece kontrolümüzde olan işler için zihinlerimiz ve kalplerimizi yoralım.

4) Başarı Hedefleri Türleri

Başarıya ulaşma durumunda ödüllerin ne olacağına yönelik bakış açıları iki pozisyonda yer alır. Yani başarı hedefleri iki türdür. Bunlar, Performans ve Ustalaşma Hedefleri'dir. Yani bazı insanlar başarının getireceği ün ve tanınırlık için varları yoklarını ortaya koyarlar. Başarının herkesçe bilinmesinin getireceği ünle birlikte başarıyı tadarlar. O yüzden bu tarz kişileri sosyal hizmetlerde ya da eğitimci olarak görmek pek rastlanır bir durum değildir. Bunun yerine onları öne çıkarak ve projelerle onları tüm dünyaya duyuracak bir şirkette yönetici olarak görmek daha çok rastlanan bir durumdur. İşte bu Performans Hedefi'ne verilebilecek güzel örneklerdendir.

Performans hedeflerinin aksine heybesine her gün yeni şeyler alıp içsel olarak tatmin olana kadar çalışmayı amaçlayan insanlar Ustalaşma Hedefleriyle hareket ederler. Tanınmak ve dışsal olarak ödüllere boğulmak yerine bir işte yeterli olmak ve kendi gelişimini gerçek anlamda izliyor olmak deneyimleri başlı başına eşsizdir. Bu kişiler gerçek anlamda öğrenmeye güdülenmişlerdir. Bu öğrencileri okulda öğretmenlerine 'Bu konu sınavda çıkacak mı?' sorusunu sorarken görmek zordur. Freud'un kitaplarını okuma karşılığında sınavda tüm sınıftan yüksek not alacak olan Performans Hedefleri'ne sahip olan öğrenciye karşın Ustalaşma Hedefine sahip olan öğrencinin merak duygusu ve öğrenme güdüsü devam eder ve yaz tatilinde bile Freud'un kitaplarını elinden düşürmez. Bu örnekten de anlaşılacağı üzere bu kişilerin öğrenmeye yönelik tutkuları daha uzun süreli olduğu için daha kalıcı başarılara imza atmalarını beklemek yanlış olmaz. Ancak iki hedefi birleştirip yol almak ise tadından yenmeyecek ürünler ve sonuçları getirir.

Bu ilgi çekici konuyu benim için daha ilgi çekici kılan ve hayattaki anlam arayışıma değer katan psikolojideki bilim insanlarını anıyorum ve onların bilgilerine ve düşünce dünyalarına eriştiğim için kendimi çok şanslı hissettiğimi belirtmeden geçmek istemiyorum. Buraya kadar sabırla eşlik ettiğiniz için teşekkür ederim. Umarım motivasyon kaynağı olur ve başarılarla dolu hayatlar için küçük de olsa bir dokunuşu olur :)