Otoriteye İtaat ve Toplumsal Stereotipler: Bir Blog Serisi

Toplumsal olayları incelerken insan psikolojisinin derinliklerine inmek bazen kaçınılmaz oluyor. Özellikle otoriteye itaatin birey üzerindeki etkilerini sorgulamak, günümüz dünyasını anlamak için kritik bir konu. Otoritenin bireyler üzerindeki gücü sadece fiziksel ya da kurumsal bir baskıyla sınırlı değil; aynı zamanda farkına varmadan içselleştirdiğimiz toplumsal normları ve stereotipleri de şekillendiriyor.Bu blog serisinde, otoriteye itaat kavramını farklı açılardan ele alarak iş dünyasından cinsiyet rollerine, eğitimden, günlük hayatımıza kadar birçok alanda nasıl işlediğini inceleyeceğiz. Serinin ilk yazısında, ünlü Milgram Deneyi’nden yola çıkarak günümüz iş dünyasında otoriteye itaatin nasıl şekillendiğini ve bunun bireyler üzerindeki etkilerini tartışacağız.

Otorite karşısında bireylerin nasıl davrandığını anlamak için sosyal psikolojinin en çarpıcı deneylerinden biri olan Milgram Deneyi’ne bakmak gerekiyor.1961’de Stanley Milgram tarafından gerçekleştirilen bu deney, bireylerin otorite karşısındaki itaat düzeylerini ölçmek amacıyla yapıldı. Deneye katılan kişiler, bir öğretmen rolüne sokulup başka bir katılımcıya (aslında deneyin bir parçası olan sahte öğrenciye) yanlış cevaplar verdikçe elektrik şoku verdiklerini sandılar. Şok seviyeleri giderek arttı, hatta ölümcül seviyeye ulaştı. Ancak deneyin en sarsıcı sonucu şuydu: Otoriter bir figür talimat verdiği sürece, katılımcıların büyük bir kısmı itaat etti ve emirleri sorgulamadan uyguladı. Kendi karar verebilecekleri bir sorumluluk olarak görmeden, görev yerine getirme bilinci ve savunusuyla sonuna kadar gittiler.Peki, bu deneyin günümüz iş dünyasıyla ne ilgisi var? Laboratuvarda yapılan bir psikoloji deneyi, modern çalışma hayatını nasıl yansıtabilir? Aslında düşündüğümüzden çok daha fazla…

Birçok çalışan, işyerinde etik dışı uygulamalara maruz kalıyor ama yöneticilerinin otoritesine boyun eğerek karşı çıkmaktan çekiniyor.“Üstüm böyle dedi, mecburen yaptım.” cümlesini kaç kez duyduk, değil mi?Tıpkı Milgram’ın deneyinde olduğu gibi, bireyler iş yerinde verilen emirleri kişisel sorumluluk olarak değil, bir “görev” olarak görme eğiliminde. Özellikle kurumsal kültürün baskın olduğu yerlerde, çalışanlar otorite figürlerine sorgusuz sualsiz itaat edebiliyor.Milgram’ın deneyi, iş hayatındaki hiyerarşik düzenle birebir örtüşüyor. Yönetici-çalışan ilişkileri de bazen benzer bir psikolojik dinamikle şekilleniyor. Çalışanlar, sorgulamadan emirleri uyguluyor çünkü statü farkı onlara “bunu yapmak zorundayım” hissini yüklüyor.Şirket içinde bir çalışan, üstü tarafından etik dışı bir şeye zorlandığında bunu sorgulamaktansa “Bu benim kararım değil, yöneticimin emri.” gibi bir düşünce yapısına bürünebiliyor. Bu durum, iş dünyasında etik sorunların ve kötü yönetim uygulamalarının yaygınlaşmasına neden oluyor.Bugün bir patron veya yönetici doğrudan emir vermese bile, kurumsal kültür veya şirket politikaları üzerinden itaat mekanizmaları yaratılıyor. Çalışanlar, kendi iradeleriyle hareket ettiğini sansa da çoğu zaman görünmez bir otoriteye boyun eğiyor.Örneğin, bazı şirketlerde mesai saatleri esnek görünse de, “Her an ulaşılabilir olmak” gibi bir beklenti çalışanlar üzerinde baskı yaratıyor. Kimse açıkça “Gece 11’de e-posta atmalısın” demese de, herkes bunu yapıyor çünkü iş kültürü bunu bir norm haline getiriyor.

Milgram Deneyi, insan psikolojisinin en tartışmalı yönlerinden birini ortaya koyuyor: Otorite karşısında bireyler ne kadar özgürdür?Günümüz iş dünyasında da bu sorunun cevabı net değil. Ancak kesin olan şu ki, etik değerleri koruyan, sorgulayan ve gerektiğinde hayır diyebilen bireyler, sistemin işleyişini değiştirebilir. Çünkü tarih boyunca en büyük dönüşümler, sorgulamayı bilen insanların cesaretiyle gerçekleşti.

Bu blog serisinde, otoritenin topluma nasıl şekil verdiğini ve farkında bile olmadan içselleştirdiğimiz stereotipleri keşfedeceğiz.

KAYNAKÇA: Yükselbaba, Ü. (2017). MILGRAM EXPERIMENT ABOUT AUTHORITY AND OBEDIENCE. Journal of Istanbul University Law Faculty, 75(1), 227-270.

Arslan, F. S. (2023). KÖTÜLÜĞÜN SIRADANLAŞMASI. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi, 4(2), 1-14.

Yükselbaba, Ü. (2017). Milgram Deneyi: Otorite Ve İtaate Dair. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 75(1), 227-270.

Bakırcı, Ç. M. (2013, January 31). Milgram Deneyi: Otoriteye Nasıl Boyun Eğiyoruz?.Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2025. from https://evrimagaci.org/s/954