Plasebo

Plasebo “tedavi edilen durum için özgül bir etkinlik göstermeyeceğine inanılan ve simgesel etkisi için kullanılan bir tedavi biçimi ya da tıbbi tedaviyi hızlandırmayı amaçlayan bir girişim” olarak tanımlanmıştır. Diğer bir deyişle plasebo, aktif maddenin (örn. ilacın) ya da işlemin (örn. cerrahi müdahele) etkisini karşılaştırmak için kontrol grubuna verilen ya da uygulanan aktif olmayan madde ya da işlemdir. Plasebo şekerli tablet, serum fizyolojik gibi farmakolojik bir madde olabileceği gibi fiziksel (örn. yapmacık elektriksel uyarım ya da cerrahi müdahele) ya da psikolojik (örn. hasta ile sohbet) bir müdahele de olabilir. Plasebo etkisini tanımlamaya yönelik literatür taraması yapıldığında, tek bir plasebo etkisinin varlığından bahsetmenin mümkün olmadığı görülmektedir. Plasebo etkisi, farmakolojik olarak kısaca aktif olmayan madde ya da işlem hastaya uygulandıktan sonra hastada gözlenen fizyolojik ya da psikolojik değişme olarak tanımlanmaktadır. Plasebo uygulanan hastada gözlenen fizyolojik ya da psikolojik etkiye, diğer bir deyişle iyileşmeye “plasebo etkisi” adı verilir. Plasebo etkisi, hastalıktan hastalığa değişmekle kalmaz, ülkeden ülkeye hatta bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilir. Hekimin plaseboya inanması bile plasebo etkisinde rol oynamakta ve onu artırmaktadır. Plasebo etkisi konusunda çalışan araştırmacılar, plasebo etkisi kavramının tanımı ve kullanımı açısından literatürde tutarsızlıklar olduğunu belirtmektedirler. Plasebo, hoşnutluk durumuna yol açmakta, tıpkı bir ilacın etkisi gibi vücuttaki yolaklar aracılığıyla etkisini göstermektedir. Teorik olarak plasebonun bu etkileri klasik koşullanma, beklenti ve ödül modeli gibi kuramlarla açıklanmaya çalışılmıştır. Plasebo, iyileşmenin yanı sıra olumsuz etkiler de ortaya çıkarabilir. Plasebo verildiğinde kişide acı/ağrının artması ve hastalığın daha da kötüye gitmesi gibi bir “nosebo” etkisi de görülebilir. Plasebo Etkisi ile İlgili Kuramsal Yaklaşımlar Plasebo etkisinin nasıl ya da neden ortaya çıktığına ilişkin olarak ileri sürülen beklenti kuramı ve klasik koşullama yaklaşımı literatürde en fazla tartışılan kuramsal yaklaşımlardır

•      Beklenti Kuramı: Beklenti kuramına göre, kişinin bir ilacı aldıktan sonra ilacın etkisine ilişkin beklentisi, kişide bazı fizyolojik değişikliklere neden olmaktadır. Diğer bir deyişle, beklentiler kendi kendini doğrulayarak çeşitli uyarıcılara karşı organizmada beklentiye uygun otomatik tepkilere yol açmaktadır. Kişinin alınan madde ya da uygulanan işleme ilişkin beklentisi de plasebo etkisini ortaya çıkartmaktadır.

•      Klasik Koşullama Yaklaşımı: Klasik koşullama yaklaşımı 1950 ve 1960’larda ilk önerildiğinde plasebo etkisini Pavlov’un geleneksel klasik koşullama kuramı temelinde açıklamıştır.

Pavlov’un klasik koşullama kuramı plasebo etkisine uygulandığında ilaç koşulsuz uyarıcı, ilacın yarattığı etki koşulsuz tepki, ilacın uygulandığı bağlamdaki uyarıcılar (örn. nesneler ya da insanlar) öncelikle nötr uyarıcı olmaktadır. İlaç ile eşleştiğinde ise nötr uyarıcı, koşullu uyarıcı özelliği kazanmakta ve ilacın etkisine benzer etkiler ortaya çıkarmaktadır. Kısaca plasebo, koşullu uyarıcı ve plasebo etkisi koşullu tepkidir.