Sahtekar Fenomeni

Sahtekar Fenomeni, kişinin yetenek ve başarılarından şüphe duyduğu psikolojik bir fenomendir. Temelde, kişinin başarısını içsel koşullardan çok dışsal koşullara bağlı olarak açıklaması durumudur. Daha basit bir ifadeyle kişinin kendinden şüphe etmesi ve başkalarının düşündüğü kadar başarılı olmadığına inanmasıdır. Sendroma sahip kişiler, başarılı olmak için yeterince yetenekli olmadıklarını hissederler. Başarılarına rağmen kendinden şüphe edebilir ve yetersizlik hissine kapılabilirler.

Sahtekar Fenomeni, ilk kez Pauline Rose Clance ve Suzanne Imes adlı ABD’li psikologlar tarafından 1978 yılında ortaya atılan bir kavramdır. Clance ve Imes başarılı olan kadınların başarılarını kendi yetenek ve performanslarına göre değil, tesadüf ve şans gibi dışsal etmenlere göre açıkladıklarını ve bulundukları pozisyona hak ederek gelmediklerini düşündüklerini belirtirler. Kadınların deneyimlediği bu durumu sahtekarlık hissi olarak tanımlarlar. İlerleyen yıllarda yapılan çalışmalarda cinsiyetin belirleyici bir rol oynamadığı görülmüştür.

Sahtekar Fenomeni üniversite öğrencilerinden üst düzey yöneticilere kadar pek çok farklı yaş ve meslekte görülebilmektedir.

Sahtekar Fenomeni Nedenleri

Sahtekar Fenomeni nedenleri oldukça karmaşık ve çoklu faktörlere dayanmaktadır. Çocukluk deneyimleri, aile ilişkileri, ruh sağlığı, kariyer gibi birçok faktörden etkilendiği düşünülmektedir. Bu konuda yapılan çalışmalar, Sahtekarlık Fenomenine erken dönem aile ilişkileri ve toplumsal cinsiyet rolleri gibi faktörlerin etki ettiğini göstermiştir.

• Çocukluk Deneyimleri: Bu konuda yapılan araştırmalar, erken çocukluk dönemi deneyimlerinin ve aile ilişkilerinin Sahtekar Fenomeninin gelişmesinde önemli bir rol oynadığını öne sürmektedir. Özellikle aşırı korumacı ve kontrolcü ebeveynlerin çocuklarında ve küçük yaşta ebeveyn rolünü üstlenmek zorunda kalmış çocuklarda Sahtekar Fenomeni gelişme olasılığı daha yüksektir. Aynı zamanda başarıya normalden fazla değer veren bir aileye sahip olan ve başarıları sonucunda yeteri kadar övgü veya olumlu pekiştireç almayan çocuklar başarıya karşı olumsuz inanç geliştirebilmekte ve kendini yetersiz hissedebilmektedirler.
•   Toplumsal ve Örgütsel Faktörler: İş ve çalışma ortamındaki bazı faktörler, Sahtekar Fenomeninin gelişmesine katkıda bulunabilir. Rekabetçi iş ortamları bu fenomenin gelişmesinde tetikleyici bir rol üstlenmektedir. Performansın sürekli olarak değerlendirildiği ve karşılaştırmaların yapıldığı iş ortamlarında bireylerin kendilerini diğerleriyle kıyaslama durumu artar ve başarılarını sorgulamalarına neden olur. Aynı zamanda mükemmeliyetçiliğin hakim olduğu iş ortamları, kişilerin kendilerini yetersiz hissetmelerine neden olmaktadır. Bu durum Sahtekar Fenomeni oluşmasına katkı sağlar.
•    Ruh Sağlığı Sorunları: Sahtekar Fenomeni, genellikle anksiyete ve depresyon gibi sorunlarla beraber gözlemlenmektedir. Depresyon ve anksiyete zaten kişinin kendisinden şüphe etmesine, özgüveninin azalmasına neden olduğu için Sahtekar Fenomeni durumunu tetikleyebilmektedir.

Sahtekar Fenomeni Türleri:

Sahtekar Fenomeninin her türü; kendini küçümseme, kendinden şüphe etme, sahtekarlık duygusu, keşfedilme korkusu gibi temel özellikler içerir. Bu temel özellikler, birçok insanda benzer şekilde gözlemlense de farklılıklar gösterebilmektedir. Sahtekar Fenomeni genellikle 5 farklı türe ayrılmaktadır.

1.    Mükemmeliyetçi: Sahtekar Fenomeni çoğunlukla mükemmeliyetçi duygularla kendini göstermektedir. Bu türdeki kişiler, kendilerine gerçekçi olmayan büyük hedefler koyarlar ve hata yapmama konusunda çok hassas davranırlar. Mükemmeliyetçi insanlar herhangi bir işi tamamladıklarında başarıları yerine küçük hatalara odaklanıp kendilerini eleştirirler. Hedeflerine ulaşamadıklarında kendilerinden şüphe duyarlar ve diğer insanların da onların bu sahtekarlığını fark edeceklerinden korkarlar.

2.    Doğal Deha: Bu türdeki insanlar genellikle yetkin insanların çok fazla zorlanmadan ve çok çaba sarf etmeden bir işi başarabileceklerini düşünmektedirler. Çok çalışmadan başarılı olmayı beklemektedirler. Bu nedenle, bir konuda yetkinleşmeleri uzun sürdüğünde sahtekarlık yaptıklarını düşünmekte ve diğer insanların da bunu fark etmesinden korkmaktadırlar.

3.    Uzman: Uzman türündeki kişiler, belirli bir konuda bilinmesi gereken her şeyi bilmedikleri zaman kendilerini sahtekar gibi hissetmektedirler. Uzmanlaşmaları gereken daha çok konu olduğunu düşündükleri için kendilerinin yetersiz olduğunu düşünmektedirler.

4.    Süper Kişi: Bu tür kişiler, yetkinliklerini öğrenci, arkadaş, eş veya çalışan gibi farklı işlerin gerekliliklerini başarılı bir şekilde yerine getirip getiremediklerine göre değerlendirmektedir. Bu tür kişilerde Sahtekar Fenomeni, genellikle tüm görevleri yerine getiremeyip yetersiz kaldıklarında tetiklenmektedir.

5.    Solist: Solist türündeki kişiler, genellikle kendilerini bir görevi tek başlarına tamamladıkları zaman yetkin hissetmektedir. Onlara göre başkalarının yardımıyla elde edilen başarı değersiz hissettirmektedir.

Sahtekar Fenomeniyle Nasıl Başa Çıkarız?

Yukarıda da belirtildiği gibi Sahtekar Fenomenine bazı durumlarda anksiyete ve depresyon gibi psikolojik durumlar eşlik etmektedir. Bu nedenle tedavi için psikoterapi desteği önemlidir. Bunun yanında;

·      Özgüven ve empati gelişimini desteklemek,

·      Geçmişten günümüze elde edilen başarıların not edilip göz önünde bulundurulması,

·      Kaygının arttığı durumlarda nefes egzersizi uygulanması,

·      Başarılı olunan işler için kişinin kendini ödüllendirmesi gibi durumlar da sahtekar fenomeniyle başa çıkmaya yardımcı olmaktadır.