Şamanizm’in Günümüze Gelen Yansımaları

Şamanizm Geleneğinin İzleri

Şamanizm’de oluşan geleneklerin temeli insanların dünyada anlamlandıramadıkları olayları doğaüstü nedenlere bağlayarak açıklamaya çalışmalarına dayanır. Her toplum kendince var olan olayları anlamlandırmaya çalışmıştır. Bu durumda geleneklerin toplumdan topluma farklılık göstermesine sebep olmuştur. Sözlük anlamı büyücü anlamına gelen “şaman” Şamanizm geleneğinde Tanrı’yla haberleşerek bağlantı kuran kişidir. Aynı zamanda fal, büyü ve sihir olaylarıyla ilgilenir. Şamanlık soydan devam eden bir sistemdir. Şaman öldüğü zaman ona yardım eden torunlarından veya çocuklarından biri başa geçer. Şamanizm’deki Tanrı’ya ulaşma hali Anadolu’daki Müslüman Türk yaşayışına benzemektedir. Şamanist gelenekteki ataerkil yapı yalnızca dini olarak değil, toplum yapısı olarak da benzediklerini gösteren bir etmendir.

Benzerlikler

Şamanizm’de Kam’ın her birinin kendine ait bir ruhu ve bu ruhla özdeşleştirdiği bir hayvanı bulunur. Türklerde Orhan Gazi döneminde yaşayan Türkmen dervişlerinden Geyikli Baba vardır. Geyikli Baba geyiklere biner ve geyiklerle seyahat eder. Hacı Bektaş Veli’nin şahin kıyafetleri ile uçması ve daha birçok benzer örnekleri bulunur. İki gelenekte de hayvanlar oldukça önemlidirler.

Çarpılmak kelimesi de Şamanizm geleneğinden gelen bir kelimedir. Cin, hortlak, yatır ve öcü gibi ruhani olduğuna inanılan varlıklar Türk inanışıyla benzerlik gösterir. Altay Türklerindeki inanca göre cinler kişiye tanıdık birinin sesiyle seslenebilir ve böyle bir durumda asla dönüp bakılmaması gerekir. Kişi dönüp baktığı takdirde o cinin kişiyi rahat bırakmayacağı düşünülürdü. Günümüzde köy yerlerinde bu tür olaylardan bahsedildiğine hâlâ şahit olmaktayız.

Şamanizm’de insanlar ayinler sırasında ölen ruhlardan yardım istemektedirler. Ruhların öldükten sonra gökte ve ormanda var olmaya devam ettiklerine inanırlar. Türk toplumunda ise  insanlar bir istekleri olduğunda türbelere ve yatırlara giderek dua etmektedirler. Dua ederlerken ölen kişinin yüzü suyu hürmetine isteklerinin kabul olması için Tanrı’ya yalvarırlar. Her iki gelenekte de ölen ruhun yardımı olacağına inanılmaktadır.

Türk toplumunda olduğu gibi Şamanizm’de de dualar bulunur. Yağmur duaları, çocuğu olmayan kişilerin ettikleri dualar ve adak adamaları iki inanışta da sürdürülen geleneklerdir. Aynı zamanda düğünler ve ölüm gibi önemli günlerde yapılan dualar benzerlik gösterirler.

Şaman dua örneği:

Evveli kuday sen ongda sen ongdasang men munda 

Tilegen ti lek yine ber kas bidevge bala ber 

Caksı kuday, cay kuday mırza kuday, biy kuday 

Evveli kuday kök casagan onan keyin cer casanag

“Evvela Tanrı sen işimi rast getir, işimi rast getirirsen ben buradayım; dilediğim dileği yine ver, büsbütün kısırlaşmış kısrağa yavru ver; iyi Tanrı, geniş Tanrı, cömert Tanrı, bey Tanrı! Evvela Tanrı gök yaratmış, ondan sonra yer yaratmış.”

Bu yazıda Mustafa Cumhur İzgi’nin Şamanizm ve Şamanlara Genel Bakış adlı makalesinden ve Melisa Çamurcuoğlu Tosun’un Eski Türklerde Şamanizm ve Günümüze Yansımaları adlı, makalelesinden yararlanılmıştır.