Sokrates’in Suçlu Bulunduğu Oylama Sonuçları Eski Yunan Siyasal Sistemi Açısından Nasıl Yorumlanabilir?

Sokrates’in dava edilmesine sebep olan suçu, “Sokrates kötü bir insandır; yeraltında ve gökyüzünde olup bitenlere karışıyor, eğriyi doğru diye gösteriyor, bunları başkalarına da öğretiyor.” İlk olarak bu suçlamanın özünü kavrarsak, Sokrates’in tanrıların işlerine karıştığı, onlara inanmadığı, yanlışı doğru olarak gösteren kötü birisi olduğu iddiası öne sürülmüştür. Sokrates, bu suçlamaların iki farklı arka planı olduğundan bahseder. İlki, kendisine çocukluğundan beri iletilen tanrı sözü üzerine, kendisinden daha bilge görünüşlü olan ustalar, yazarlar, ozanlar ve çeşitli devlet adamlarını sorgulayarak aslında onların hiçbir şey bilmediğini göstermesidir. Yalnızca ustaların kendisinden daha bilgili olduğunu ifade etmiş, fakat onların da gerçek bilgilerinin bildiklerini sandıklarının gölgesinde kaldığını belirtmiştir. Sokrates, uyguladığı bu yöntem nedeniyle Eski Yunan’ın ileri gelenlerinin nefretini kazanmıştır. Sokrates’in sorgulamaları sırasında gençler başına toplanmış, bilge gibi görünenlerin bilgisizliklerinin ortaya çıkması hoşlarına gitmiş ve Sokrates’in bu yöntemini bilge görünenlere karşı uygulamışlardır. Bu da bilge gibi görünenlerin, Sokrates’i gençleri baştan çıkarmakla suçlamalarına sebep olmuştur.

Sokrates’in suçlanmasının diğer bir sebebi de, “Sokrates, gençleri doğru yoldan ayırmakta, devletin tanrılarına inanmamakta, bunların yerine yeni tanrılar koymakta.” Sokrates, üzerine atılan bu suçlamaların neden ortaya atıldığını ve aslında suçsuz olduğunu Atinalılara anlatmıştır. Üzerine yıkılan tüm bu suçlamalardan ilkinin sebebi, çeşitli zümrelerin öfkesini üzerine çekmesiyken, ikinci suçlamanın sebebi ise Sokrates’in tanrılara inanmasına ve ibadetlerini yerine getirmesine rağmen, tanrı sözünü çocukluğundan beri işittiği ifadesinin belirli kesimler tarafından inanılmamasıydı. Hatta bazı kesimlerin, Sokrates’e tanrılar tarafından lütuf verildiğini düşünerek kıskançlık duymalarına sebep olmuştur. Bu nedenle Sokrates, tanrılara inanmamak ve yerlerine yeni tanrılar koymakla suçlanmıştır.

Sokrates, suçsuz olmasına rağmen, Meletos’un işlediğini bilmediği suçlamalar nedeniyle suçluların yargılanması gereken mahkemeye çıkarıldığını, bir suç işlediyse neden ona açıklanmadığını ifade etmiştir. Sokrates, ölüm cezası karşısında hiçbir şekilde hayatı için yalvarmamış, hatta öldükten sonraki yaşamında bile ölmüş olan kahramanlar ve bilgelere sorular soracağını ve tanrı sözünü sorgulayacağını dile getirmiştir. Sokrates, ölüm cezası karşısında herhangi bir duygu belirtmemesine rağmen, refakatçilerinin ağlamasına sinirlenmiş ve şu sözleri söylemiştir: “Zorlukların beklediği bir yaşamı sonlandırıyorsam, benim iyi durumda olduğumu bilerek sizler de sevinç duymalısınız.” Özellikle refakatçileri arasında bulunan ve Sokrates’e çok düşkün fakat oldukça saf biri olan Apollodoros şöyle demiştir: “Sokrates, ağırıma giden şey, haksızca ölüme mahkûm edilmiş olmandır!” Sokrates, Apollodoros’un başını okşayarak, “Sevgili Apollodoros’um, bunun yerine adil bir şekilde ölüme mahkûm edildiğimi mi görmek isterdin?” diye sormuş ve gülümsemiştir. Buradan, Sokrates’in ölüm cezasını beklediği ve suçsuz olduğunun farkında olduğu görülmektedir.

Asıl tartışılması ve üzerine konuşulması gereken konuya değinirsek, halk tarafından oylanmış olan Sokrates’in idam kararının “suçludur” ve “suçsuzdur” oylaması birbirine oldukça yakındır. 280 kişi Sokrates’in suçlu olduğunu ifade ederken, 220 kişi suçsuz olduğunu belirtmiştir. Sokrates, üzerine atılan suçlamaları anlatsa da kanıt sunmamasına rağmen bu yakın oran Sokrates’i dahi şaşırtmıştır. Sokrates’in cezasının ne olacağına karar verilen oylamada, 360 kişi Sokrates’in ölüm cezasına çarptırılması gerektiğini ifade ederken, 140 kişi ise karşı çıkmıştır. Burada tartışılması gereken konu, Sokrates’in suçsuz olduğunu savunanların bile idam kararına evet demiş olmasıdır. Bu durumu Eski Yunan siyasal sistemi açısından yorumlayacak olursak, Antik Yunan’da halk oylamaları ve karar verme süreçleri günümüz demokrasisinden farklıdır. Antik Yunan dönemi halkı eğitimsiz ve bilgisizdi, yani manipüle edilmesi oldukça kolaydı. Özellikle devlet kademesinde önemli görevlerde olan insanlar bu durumdan birçok kez yararlanmıştır. Sokrates’in suçlu-suçsuz oylamasında suçsuz oyu veren 220 kişiden büyük bir kısmı idam kararına evet demiştir. Bu, manipülasyon potansiyelini gözler önüne sermektedir.

Peki, bunun asıl sebebi neydi? Sokrates’in düşünceleri, dönemin siyasi liderlerinin hoşuna gitmiyordu. Sokrates’in sorgulamasının gençler tarafından sevilmesi ve taklit edilmesi, toplumun sorgulamasını teşvik ediyordu. Zamanla sorgulayan bu gençler, Atina yönetimine muhalefet olmaya başlayınca, dönemin siyasi liderlerinin Sokrates’in idam kararının oylanması kısmında parmaklarının olduğundan eminim. Yani özünde, Atina’nın ileri gelenleri arasında Sokrates’e ve düşüncelerine yönelik duyulan bir korku vardı. Sokrates’in düşünceleri, kitleleri arkasına toplayacak olursa, halk kontrollerinden çıkabilirdi. Duyulan bu korku, Sokrates’in suçlanmasını ve idam edilmesinin aslında planlı ve programlı bir olay olduğunu akla getirmektedir. Sokrates’in savunmasının devamlı kesilmesi ve Platon’un aktardıklarına baktığımızda, Sokrates’in “Sözümü kesmeyin” ifadesini oldukça sık kullanması, Sokrates’in ifadelerinden ve düşüncelerinden korkulduğu düşüncemizi doğrular niteliktedir. Zaten Sokrates’in kendisini savunmasından sonra suçlu-suçsuz oylamasının neden birbirine bu kadar yakın olduğu, halkın kolayca inanma ve manipüle edilebilme özelliklerinden anlaşılabilmektedir. Bu nedenle de Sokrates’in idam kararının alınmasında toplumun önde gelen liderlerinin manipülasyonu olduğunu düşünmekteyiz.

Özetle, Sokrates’e karşı duyulan korku, onun sorgulamaktan asla vazgeçmeyeceğine yönelik tavrı ve iddia edilen suçu işlediğini kabul etmemesi, Sokrates’in ölümüne sebep olmuştur. Aslında eminim ki Sokrates, yargılanmasının ve ölüm cezasına çarptırılmasının arkasında yatan sebebi oldukça iyi kavramıştır. Fakat buna rağmen arkadaşlarının suçu hafifletme ve onu kaçırmaya yönelik girişimlerine karşı çıkmıştır. Kim bilir, belki de Sokrates, gelecekte demokrasi ile yönetilecek halklara bir mesaj vermek istemiş; eğitimsiz kalmamaları gerektiği ve devamlı sorgulamaları gerektiği mesajını gelecek nesillere iletmek için göz göre göre ölüme yürümüştür.