Sosyolojik Kavramlar Serisi: İdeoloji

İdeoloji kavramı 18.yy`da Fransız Aydınlanması döneminde kendine yer bulmuştur. Kökeni Antik Yunanca idea (fikir) ve logos (bilim) kelimelerine dayanan bu kavram, ilk kez Fransız filozof Antoine Destutt de Tracy tarafından "düşünce bilimi" olarak kullanılmıştır. Bu dönemde ideoloji kavramı, burjuvazinin feodalizme karşı mücadelesi sırasında şekillenmiş ve toplumsal değişimlerin bir sonucu olarak gelişmiştir. 

İdeoloji, bireylerin ve toplumların değerlerini, dünya görüşlerini ve davranışlarını şekillendiren normatif fikirler kümesi olarak bir başka biçimde tanımlanabilir. İdeolojiler, toplumun örgütlenmesinde önemli yer tutar aynı zamanda birey ve grupların kimliklerini oluşturur.

Sosyolojik bağlamda ideoloji kavramı, toplumun işleyişini kavramak ve açıklamak için bir dizi inanç, düşünce ve değer sistemini ifade eder. Belirli bir toplumsal grubun etik ideallerini, prensiplerini ve doktrinlerine gönderme yapan bu kavram toplumun nasıl organize edilmesi gerektiği konusunda fikirler sunar. 

Karl Marx ve İdeoloji

"Egemen sınıfın düşünceleri, egemen düşünceler haline gelir"

Marx`a göre ideoloji, toplumdaki egemen sınıfın çıkarını koruyan bir araçtır. İdeolojiyi bir yanılsama olarak görür. Çünkü bu fikirler, bireyin gerçek ekonomik ve sosyal koşulları anlamasını engellemektedir. Kapitalist sistemde ideoloji, işçi sınıfının sömürüsünü gizleyen bir üst yapı unsuru olarak yer alır.

Antonio Gramsci

Marx`ın düşüncelerini geliştiren Gramsci, kültürel hegemonya kavramı üzerinde ideoloji açıklamasına girişir. Egemen sınıf yalnızca ekonomik üstünlükle değil aynı zamanda kültürel ve ideolojik kontrolüyle de toplum üzerinde hakimiyet alanı yaratır. Bu kontrol ise, toplum içerisinde ki farklı kesimlerin egemen sınıfın değerlerini ve normlarını benimsemesiyle mümkün kılınır.

İdeolojik aygıtlar söyleminden yola çıkarak bir başka ideolojik tartışmaya giren Louis Althusser, ideolojiyi bir devlet aracı olarak görür. İdeoloji, bireyleri özne olarak şekillendirir ve toplumsal düzeni sürdüren devletin aygıtları vasıtasıyla da işler. 

Bu kavram, bireylerin dünyayı algılama biçimini belirleyen güçlü bir araç olma özelliği gösterir. Toplumsal yapının anlaşılmasında ve bireylerin rolünün inşa edilmesi sürecinde ideolojilerin payı oldukça fazladır. Bu sebeple ideoloji, sosyal bilimlerde ve tabi ki sosyolojide derinlemesine analiz edilmesi gereken bir konudur.