Boş Zaman Sosyolojisi

Hepimiz yoğun bir günün ardından kendimize vakit ayırmaya ihtiyaç duyarız, ancak boş zamanlarımız aslında düşündüğümüzden çok daha fazlasını ifade eder. Boş zamanlar, yalnızca dinlenme ya da eğlence anları değil, toplumsal yapıların, kültürel normların ve bireysel kimliklerin şekillendiği bir alandır.

Boş zaman sosyolojisi veya serbest zaman sosyolojisi, bireylerin boş zamanlarını nasıl değerlendirdiğini ve bu süreçte toplumsal yapıların nasıl etkilendiğini inceleyen bir disiplindir. Başlangıçta genel sosyoloji içinde yer bulan boş zamanlar, daha sonra sosyolojinin alt dalı olarak boş zamanlar sosyolojisi şeklinde ortaya çıkmıştır.

Serbest zaman bir toplumun, bir kurumun veya devam edegelen hayatın gereken alanlarının dışında kalır. Dahası onun anlamı, aktörün yaptıklarında veya davranışın sonuçlarındadır. Serbest zamanda, insanlar daha çok kendi doğalarının gerektirdiği şekildedirler. Her ne kadar boş zaman kendi hatırı için olsa da toplumun temeli olan prensipler ve konseptlerin gelişmesinde sosyal sonuçları vardır.

İlk olarak, avcı-toplayıcı toplumlarda belirgin bir boş zaman algısı yoktu. Antik Yunan'da boş zaman, eğitim ve kültürel faaliyetlerle ilişkilendirilmeye başlandı. Roma döneminde ise boş zaman, çalışmayı destekleyen bir kavram haline geldi.

Sanayi devrimi ile birlikte çalışma saatlerinin artması, işçi hareketleriyle boş zamanın yeniden tanımlanmasına yol açtı. Günümüzde boş zaman, kapitalizm etkisiyle tüketim odaklı bir algıya dönüşmüştür.

Thorstein Veblen: Veblen tarih boyunca egemen sınıfın boş zamanı nasıl ortaya çıkardığını ve onu nasıl tanımladığını ve nasıl kullandığını gösterir. Feodal Dönem, Rönesans Dönemi ve Endüstri Çağı boyunca, üst sınıfın kendine özgü olan serbest zaman kullanımları ve sahip olduğu serbest zamanlarını nasıl değerlendirdiklerinin üzerinde durur. Veblen, serbest zamanın toplumsal statü ile nasıl bağlantılı olduğunu ve bu zamanın nasıl sınıf farklarını pekiştirdiğini analiz eder. Ona göre, serbest zaman veya boş zaman, genellikle sadece üst sınıflar tarafından erişilebilen bir kaynaktır. Bu, işçi sınıfı için genellikle bir lükstür, çünkü bu gruptakiler çoğunlukla hayatta kalmak için sürekli çalışmak zorundadırlar.

Max Kaplan: Serbest zamanın, en önemli düşünür ve sosyologlarından bir tanesi Max Kaplan’dır. Kaplan, savaş sonrası Amerika’daki rekreasyon patlamasını araştırmıştır. Artık Amerikalıların daha çok zamanı ve daha çok parası olmasının bunda etkisi büyüktür. Kaplan’a göre 1959 yılında (Amerikanın nüfusu 172 milyon iken) 33 milyon kişi yüzmeye, 32 milyon kişi balık tutmaya, 32 milyon kişi dans etmeye, 18 milyon kişi bowlinge ve 16 milyon kişi avlanmaya gitmiştir.

Serbest zaman nedir ? Sorusuna cevap arayan Kaplan, bunların aynı zamanda kişinin bir tercihi olmaktan çok , zorlayıcı faktörlerin etkisiylede belirlendiğini ifade eder. Kaplan' a göre zorlayıcı faktörler şunlardır:

1) Kaynakların/tesislerin uygunluğu

2) Bireylerin olanaklar hakkında sınırlı bilgiye sahip olması

3) Zaman ve para kısıtlılığı

4) Ailenin, arkadaşların, komşunun, eşlerin düşünceleri

5) Sosyal ve ahlaki yükümlülükler, örnek olarak bireylerin yaşlanmış akrabalarını ziyaret etme zorunluluğu hissetmesi ya da çocuklarını ve ailesini tatile götürme zorunluluğu hissetmesi gibi.

Joffre Dumazedier: Boş zamanın tıpkı kazançlı işler gibi aile ve sosyo-dinsel zorunluluklardan ayrılması gerektiğini ileri sürmüştür. Fakat boş zaman, tıpkı hayati, toplumsal, ailesel ve dinî rolleri tatmin etmek gibi çok önemli bir gerekliliktir (Kelly & Godbey, 1992). Dumazedier, esasen 4 serbest zaman teorisi geliştirmiştir. Bunun ilki bir davranış şeklidir ve hatta işte bile gerçekleşebilir. İkincisi iş olmama durumudur. Üçüncüsü, aile ve ev gerekli işlerini aşandır. Dördüncüsü ve en dar olanı ise kendini gerçekleştirmedir.

Boş zamanları değerlerlendirme biçimi, savaş tekniklerinden küçük ekranlara doğru inen bir dönüşüm geçirmektedir. Boş zaman, önceleri yalnızca statü sahiplerinin elde ettiği bir olguyken günümüzde boş zamanı olmayan bireyleri çalışkan, meşgul olarak atfederiz. Sosyoloji, boş zamanlarda kişinin yapmak istediği fakat yapamadığı, yapmak zorunda olduğu ve bunların nedenleri konusunda kendine araştırma nesnesi bulur. Günümüzde boş zamanlar olgusunu incelemek istersek, karşımıza tüketim çıkacaktır. Tüketim toplumuna dönüşmemiz, tüketim temeline dayanmayan pratikleri dışlar bir yaşam tarzı geliştirmemiz çağımızın boş zamanlar sosyolojisi için zemin hazırlar.

Kaynak: https://www.sosyoloji.gen.tr/bos-zamanlar-sosyolojisi-nedir/

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153714

https://www.loveinartsz.com/bos-zamanlar-sosyolojisi/

https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/hakan.mayda/131777/bos_zamanlar_sosyolojisi%204.%20hafta%20(1).pdf

https://www.medyacuvali.com/yazilar/konuk-dusunur-yazarlari/bos-zaman-algisina-sosyolojik-bir-bakis-gulden-eden

Görsel : Microsoft Bing