Tarihsel Mekânlara Psikolojik Bağlanma

Neredeyse hepimiz hayatımızda bir kez tarihi bir mekânda bulunmuşuzdur. Bu mekân, eski zamanlardan günümüze ulaşmayı başarmış bir kale olabileceği gibi, üyesi olduğumuz ulus gibi sosyal grubun kolektif hafızasında önemli yer tutan bir olayın (savaş, katliam vb.) gerçekleştiği bir mekân da olailir. Yine bu mekânlar, eski tarihsel dönemlerden kalan araç gereçlerin sergilendiği bir müze bile olabilir. Daha önce bulunduğumuz mekân neresi olursa olsun, çoğunlukla bu mekânlara bir duygu atfetmişizidir: Örneğin bir tarihi bir caminin duvarındaki işlemelere bakıp kendimizden geçebilir ve bu camiyi bir kez daha ziyaret etmek isteyebiliriz. Öte yandan büyük dede veya ninesi 2. Dünya Savaşı'nda toplama kamplarında öldürülen bir kişi, bu kampı ziyaret ettiğinde dehşete düşebilir veya derin bir üzüntü deneyimleyebilir. Görüldüğü gibi mekanlar bizlerde bazı duyguların tetiklenmesine sebep olabilir. Ancak bu yorum, insanı mekân karşısında edilgin kılan determinist bir görüşe yakındır. Sonuçta insanlar olarak anlam üreten canlılarız ve aynı mekânlar farklı kişilerde farklı anlamlara gelebilmektedir. İnsanın mekâna verdiği anlamın da önemi vardır. 

İnsanların tarihsel mekânlara bağlanmalarını açıklayan bir model, Ries ve Schwan (2023) tarafından öne sürüldü. Bu model, Scannell ve Gifford'un (2010) yaygın olarak kullanılan mekâna bağlanmanın üçlü modeline benziyor. Ancak bu modeller arasında farklar olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin, Mekâna Bağlanmanın Üçlü Modeli, "şimdi" ye odaklanır ve bu deneyimi "olumlu" ele alır. Ayrıca bu modelde bağlanma uzun sürelidir. İnsanın doğup büyüdüğü memleketine bağlanması buna örnektir. Ries ve Schwan'ın modelinde ise, bağlanma daha anlıktır. Örneğin bir turistin, yani oraya kısa süreliğine gelen ve orada daha önce geçmişi olmayan birisinin bağlanması bu şekildedir çoğunlukla. Yine bu modelde, mekâna bağlanmanın üçlü modelinin aksine, deneyimlenen duygular, hem olumlu hem de olumsuz olabilir. Belki çifte değerli bile olabilir, örneğin bir ulusun tarihinde önemli bir yere sahip olan bir zaferin gerçekleştiği mekân, kişiye gurur verebilir, ama aynı zamanda, yaşamını yitiren kişileri de hatırlattığı için, kişiyi üzebilir de. Mesela Çanakkale Şehitler Anıtı buna örnek verilebilir.

Tarihsel mekânlara psikolojik bağlanma modelinde üç boyut vardır: Fiziksel, bireysel ve psikolojik & sosyal süreçler. Fiziksel özelliklerde,  mekânın fiziksel görünüşü (balkon, yükselti vb.), öğretici araçlar (bilgilendirici plaklar veya ses, ışık vb. araçlar), tarihsel sosyal olaylar (örneğin o dönemde giyilen askeri veya sivil kıyafetler) vardır. Bireysel özelliklerde ise ziyaret motivasyonu (otantik deneyim, nostalji vb.), tarih bilgisi ve ziyaretçinin sosyo-kültürel özellikleri öne çıkmaktadır. Son boyut ise psikolojik ve sosyal süreçlerdir. Bu boyutta mekân, tarihsel meseleler ve ziyaretçinin kendisi gibi alt boyutlar vardır. Tarihsel meseleler kısmında, tarihsel olayların zihinde canlandırılması önemli bir yandır. Aynı şekilde, bir diğer alt boyut ise empatik içgörü (tasvir edilen tarihsel dönemin insanlarının tepkilerinin düşünülmesi), olayın üretilmesi (bu tarihsel olayın sebeplerinin araştırılması) ve tabakalama (tarihsel yapının zaman periyotlarının düşünülmesi) gibi süreçler vardır. Bu boyutta önemli olan, tarihsel mekânlarda kişinin deneyimlediği duyguların yanı sıra düşünceleri ve davranışlarıdır.

Kaynaklar

Ries, M. ve Schwan, S. (2023). Experiencing places of historical

significance: A psychological framework and empirical overview.

Journal of Environmental Psychology (92)

Scannell, L. ve Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A

tripartite organizing framework, Journal of Environmental Psychology,

30(1), 1-10

Resimli kaynaklar:

https://pixabay.com/tr/illustrations/castle-kale-orta%C3%A7a%C4%9F-g%C3%B6zetim-tarihi-2486016/

https://pixabay.com/tr/photos/%C3%A7anakkale-sava%C5%9F%C4%B1-an%C4%B1t-gallipoli-1591075/

https://pixabay.com/tr/photos/edinburgh-the-national-monument-4861995/