Teyit 101

Bir bilgi gördün, bir fotoğraf düştü önüne… Paylaşmadan önce dur, iki dakika teyit et. Çünkü yayılan yanlış bilgilerin nelere yol açtığını görüyoruz.

Daha önce sosyal medyada yayılan yanlış bilgiler için doğrulama yöntemlerinin ne kadar önemli olduğundan bahsetmiştim. Şimdi önemini vurgulamak yetmez diyerek uygulama yöntemlerine biraz bakalım istedim.

Görsel Arama Yöntemleri

İnternette gördüğün her fotoğraf, ilk kez paylaşıldığı günün kahramanı olmayabilir. 2014’teki bir yangın felaketinin fotoğrafı, bugün “yeni” diye akışta dolaşabilir. Bu gibi yöntemler paniği ve öfkeyi kamçılamak veya sadece halihazırda gündem olan konuda insanların duygularına oynayarak etkileşim almak için kullanılabiliyor.

Neler yapılabilir?

• Google Görsel Arama: Fotoğrafı sağ tık → “Google’da görseli ara” seçeneği. Mobildeysen: Google Lens veya arama çubuğundaki kamera ikonunu kullan. Karşına çıkan sitelerde en eski tarihli sitedeki görsel büyük ihtimalle orjinal olan çıkacaktır. Arada kaldıysan veya şüphelerin varsa bulduğun olayı tarih filtreleyerek google'dan araştırabilirsin. Google'da kolay arama yöntemlerine sonra bakacağız.
• Yandex Görsel Arama: Google’dan farklı olarak bazen Rusya ve çevre ülkelerdeki içerikleri daha iyi buluyor. Eski, düşük çözünürlüklü fotoğrafları yakalamakta daha iyi.

TinEye: Bir görselin ilk ne zaman internette göründüğünü bulmak için harika. Filtreleyip en eski tarihi görebilirsin.

Kaynağın Güvenilirliğini Sorgulama

Bir haber sitesinin adını gördün. Ama bu “haber” midir yoksa “haber kılığına girmiş blog” mudur?

Bakman gerekenler:

• Hakkında / İletişim sayfası var mı?
• Gerçek adres ve ekip bilgisi yazıyor mu?
• Site arayüzü nasıl? Uydurma mı duruyor? Kullanılan dil nasıl? Yeni ve az içerikli bir site mi? Bu sitenin belli bir amaç için kısa süreliğine kurulduğunu gösterebilir. Aynı yöntem Instagram, twitter ve TikTok gibi hesaplarda da kullanılabilir.
• Domain uzantısını kontrol et. Bazen site adı çok tanıdık görünür ama aslında uydurmadır. Örneğin: bbc.com yerine bbc-news.co gibi. Kontrol için alan adını kopyala, whois.domaintools.com gibi bir siteye yapıştır. Kimin satın aldığını, ne zaman alındığını görebilirsin. - .com - .org - .gov vb. - ilk işin uzantısına bakmak olsun. Özellikle kurum uzantıları kendine hastır. (edu - gov) Bunlar dışında Türkçe ama şüphe uyandıran yabancı ülkeler için tanımlanmış domain uzantıları görürseniz büyük ihtimalle güvenilir değildir.
• Daha önce yalan haber yayımlamış mı? (Google’da site adını + “yalan haber” yaz, bak bakalım neler çıkıyor)

Metin ve Tarih Kontrolü

Bazen tek cümlelik bir yanlış bilgi bile koca bir yalanı taşıyabilir.

• Haberdeki tarih, olayın geçtiği tarihle uyuşuyor mu?
• Kaynak olarak gösterilen kişi/kurum gerçekten var mı?

İpucu: Arama çubuğuna "cümle aynen" şeklinde tırnak içinde yazarsan sadece o cümleyi içeren sayfaları görürsün. Böylece orijinal kaynağa ulaşabilirsin. Twitter'da da aynı şekilde belirli kodlar ve gelişmiş arama yöntemlerini kullanarak bir kişinin gerçekten bahsi geçen tweet'i atıp atmadığını bulabiliyoruz. Sanırım google ve twitter arama kodlarını ayrıca anlatacağım.

• Minik Kontrol Listesi (Paylaşmadan Önce)
• Fotoğrafın kaynağını buldun mu?
• Haberi başka güvenilir kaynaklar da veriyor mu?
• Tarih ve yer bilgisi tutuyor mu?
• Site adı güvenilir mi?
• İçeriğin manipülatif dili var mı? (“ŞOK!” “YOK BÖYLE BİR OLAY!” gibi)

Not: Fotoğraf değil de video ise vieonun en önemli kısmını ekran görüntüsü alıp yine aynı şekilde fotoğraf yöntemini kullanarak aratabilirsiniz. En önemli anı nereden anlarız derseniz de en çok ayrıntı içeren (tabela, yer bilgisine ait bir detay, ışık, yol, yazı, bina vs.) görüntü en mantıklısı olacaktır.

Merak etmeyin çoğu zaman bu kadar aşamaya gerek kalmıyor ve fotoğraftan veya videodan çok şey anlayabiliyoruz. Üşenmeyin ve sadece bir google fotoğraflar araması yapın sadece.