Ticari Hayattaki Domino Etkisi: Karşılıksız Çekler

Çekler ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarındandır. Çek, bir bankaya hitaben yazılmış ve belirli tutarın ödenmesini emreden bir kıymetli evraktır.

Çekin karşılıksız olması ne demektir?

Çek üzerinde belirtilmiş olan hesapta, ibrazında bankanın yasal yükümlülüğünün dışında çek tutarını karşılayacak miktarda para yoksa çek karşılıksızdır. (ÇK.md.3\2)

Türk Ticaret Kanunu m. 783/3'e göre “Muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin….” demek suretiyle karşılıksız çeki karşılığının “kısmen veya tamamen” bulunmamasına bağlamıştır.

Bir çeke karşılıksız diyebilmemiz için önce edinmesi gereken bazı unsurlar bulunmalıdır. Bunların başında çekin, Türk Ticaret Kanunu göz önüne alınarak çek hükmünde bulunmasını sağlayan zorunlu ve alternatif zorunlu unsurları taşıması gerekmektedir. Bu unsurları taşımakla birlikte kanuni süresi içinde bankaya yetkili hamil tarafından ibraz edilmelidir. İbraz süreleri Türk Ticaret Kanunu m.796'da şu şekildedir :

(1) Bir çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün; düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

(2) Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdeniz’e sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdeniz’e sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.

(3) Birinci ve ikinci fıkralarda yazılı süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar.

Son olarak çek çekilen hesap üzerinde rehin veya haciz olmamalıdır. Çek çekilen hesap üzerinde rehin veya haciz bulunması halinde, banka hesapta para bulunsa dahi çeki ödemeyecektir. Bu durumda, çekin arkasına banka tarafından “çekin karşılığı vardır, ancak hesap üzerinde rehin/haciz/ihtiyati tedbir bulunduğundan ödeme yapılamamıştır” ibaresi yazılacaktır bu haller ödenmeme halleridir. Söz konusu çek, karşılıksız çek hükmünde olmaz. Ödenmeme nedeni olarak değerlendirilir.

Yargıtay, “hesaba haciz konulması, mahkemeden ödeme yasağı konulması … gibi haller, bankanın ödemeden kaçınması için haklı sebep oluşturur” demiştir.

Piyasa Dinamiklerini Bozan Tehdit : Karşılıksız Çek, Piyasada Nasıl Bir Etki Yaratır?

Karşılıksız çek sorunu, çekin kamu güvenini haiz bir belge olması sebebiyle ekonomik istikrara ve kamu güvenine zarar vermektedir.

Çeklerin yaygın olarak kullanıldığı ticari hayatta karşılıksız çek, firmalar arasında güven kaybına yol açar. Çek alacaklısının nakit akışını sekteye uğratır. Özellikle küçük işletmeler için bu durum, ciddi finansal sorunlara yol açabilir ve ticari faaliyetlerini aksatabilir.

Karşılıksız çeklerin artışı, piyasalarda genel bir istikrarsızlık yaratır. İşletmeler daha az çek kabul etmeye veya çek kabul etmemeye başlar. Bu durum ticaretin yavaşlamasına neden olur.

Karşılıksız çek düzenleyen firmalar veya kişiler, ticari itibarlarını önemli ölçüde kaybederler. Bu durum ise iş ortaklarının azalmasına ve genel ticari aktivitenin düşmesine yol açar.

Karşılıksız çekin tahsili için alacaklı tarafından hukuki süreç başlatılmalıdır. Bu süreçler de hem zaman alıcı hem de maliyetlidir.

Sonuç olarak karşılıksız çek, ticari hayatta adeta bir domino etkisi yaratmaktadır. Büyük mali kayıplara yol açmasının yanında itibar zedelemesine, hukuki süreçlerin artmasına neden olarak piyasayı olumsuz etkilemektedir.

Karşılıksız Çek Sorununa Karşı Neler Yapılabilir?

Karşılıksız çeklerin ticari hayatta yaratabileceği zararları en aza indirmek için sıkı denetimler ve caydırıcı yasal önlemler önemlidir.

Türk Hukuk sisteminde çeşitli cezalar ve önlemler uygulanmaktadır, 5941 sayılı Çek Kanunu 5. maddesi bu cezalar ve önlemlere yöneliktir. Bunların başında adli para cezası gelir. Her ne kadar karşılıksız çek keşide eden kişi, adli para cezasına çarptırılıyor olsa da çek alacaklısı alacağına kavuşmuş değildir. Bilindiği üzere adli para cezaları bir tür ceza yaptırımı olup devlet hazinesine aktarılır.

Adli para cezasını ödemeyen kişi hakkında hapis cezası uygulanabilir.

Karşılıksız çek düzenleyen kişilere, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı getirilebilir.

Karşılıksız çek düzenleyen kişi, çekin ödenmemesi sebebiyle alacaklıya verdiği zararı tazmin etmek zorundadır.

BONUS BİLGİ : Elektronik Çek Sistemi (E-Çek)

E-çek normal çekin dijital bir versiyonudur. Kağıt ortamında düzenlenmeden, doğrudan elektronik ortamda oluşturulur. E-çek düzenleyicisi tarafından elektronik imza ile imzalanır. Böylece çekin kim tarafından hazırlandığı ve doğruluğu teyit edilmiş olur. Çek sahteciliği riski azalır.

KAYNAKÇA:

Prof. Dr. Celal GÖLE, Kıymetli Evrak Hukuku Ders Kitabı, Genişletilmiş sekizinci bası, Ankara, Temmuz 2023

5941 sayılı Çek Kanunu

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu