Türk Mitolojisi: Tanrılar

Dünya’da en çok konuşulan mitolojik unsurlar Yunan mitolojisindedir şüphesiz. Sayısz tanrılara sayısız efsanelere sahip olan Yunan toplumu birçok mitolojik konular açısından da hikayelere, dizilere ve filmlere ön ayak olmuştur. Her insan kendi toplumundaki mitolojik unsurları merak eder veya belki de çok az sayıda insan kendi tarihi ırkının mitolojik unsurları olduğunu bilmeyebilir ve üzerine gitmez. Türk coğrafyası ve tarihi açısından mitolojik kavramlar ön planda durmuyor gibi durabilir hatta bu kültürümüzün olmadığı düşünülebilir fakat tam aksi bizim yurdumuz ve ırk tarihimizde mitolojik unsurlara oldukça ev sahipliği yapmıştır. Türklerde mitoloji kavramı,geniş yelpazesi olan ve Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan çok geniş bir coğrafyayı kapsar etrafındaki farklı kültürlerden etkilenmiştir ve kendilerine ait destanlara sahip olunmuştur. Destanlar çoğunluk olmakla beraber genelde birbirlerinin devamı niteliği taşırlar ve kendilerine has karakterler ve unsurlar bulunmaktadır. Tanrıların yanı sıra kutsal hayvanlar, kutsal figürler bulunmaktadır.

Eski Türk tarihine bakıldığı zaman dini inanç olarak tek tanrılı bir inanca sahip olduklarını görürüz onlara göre Gök Tanrı vardır ve dünyadan sonraki yaşamın varlığı söz konusudur. Fakat mitolojik unsurlara göz attığımızda bizi diğer uygarlıklarda olduğu gibi birçok mitolojik tanrı karşılar. Fakat Tanrılara geçmeden önce Türklerin kutsal saydıkları unsurlara göz atmak isterim. Soyut bir kavramdan daha çok somut varlıkların varlığı elbette söz konusu olmuştur ama destanlar destandır, bunu unutmamak gerek. Türklerde kutsal sayılan unsurların başında gökyüyüz, ay ve yıldızlar gelir onlara göre ibadetin veya ritüellerin yapılacak zaman dilimleri bu unsurlara bağlıdır. Hatta tarım faaliyetleri verim ve toprak açısından ay unsuruna bağlı kalır. Özellikle meşe, kavak ve karaağaç onlara koruyucu kutsallığı benimsetmiştir. Ruhsal ve manevi önemleri vardır. Kurt, Türkler için en önemli hayvan konumundadır. Doğuş olarak Kurttan gelindiğine ve koruyucu bağlamında ruhsal ve manevi önem taşır. Kurt bir kahramandır ve Türk’tür. Atlar da gücü simgeler, Kırmızı ve beyaz renk önemli renkler arasındadır. Kutsal sayılan unsurlara bu şekilde örnekler verebiliriz.

Tanrılar söz konusu olduğunda, Türk mitolojisinde bölge bölge farklı birçok tanrı inanışı söz konusudur. Tek tanrılı bir dini inancın yanı sıra, önemli ve manevi olarak anlam yüklenen tanrılar da vardır Türk mitolojisinde.

Tanrıların başı olan Tengri (Gök Tanrı), her şeyin yaratıcısıdır. Tengri, göksel küreyi kontrol eden Türk panteonunun ana tanrısıdır. Bununla birlikte, Kayra Gök Tanrısı'nın oğludur. Erlik tanrısı yeraltının ve ölülerin tanrısıdır. Kötüdür ve kötü ruhları benimser. Ülgen ise Erlik tanrısının aksine iyiliği temsil eder ve iyiliğin tanrısıdır.

Kayra Han, göğün 16. katında oturduğu kabul edilen ve hava durumunu, verimliliği ve doğurganlığı yönettiği inanılan tanrıdır. Kayra Han, göksel üç tanrı sıralamasında ilk sırada yer alır ve göğün on yedinci (veya on altıncı) katında oturduğuna inanılır. Sonraları işlevlenerek Gök Tanrı'nın yerini alır.

Mergen Han (Türk mitolojisinde Akıl Tanrısı olarak da bilinir) aklı ve zekâyı temsil eder. Göğün yedinci katında oturur ve bilgelik sahibidir. Oku ve yayı vardır. Bilgeliğiyle attığı ok hedefini şaşırmaz ve insanlara bilgelik verir.

Kızagan Han (Türk ve Altay mitolojisinde Savaş Tanrısı olarak da bilinir, Kızığan da denir) göğün dokuzuncu katında yaşar ve Kayra Han’ın oğludur. Çok kuvvetlidir ve orduları yönetmekte, savaşları kazanmakta, düşmanı yenmekte komutanlara yardımcı olur. Kızıl yularlı, kızıl buğra sırtındadır. Değneği gökkuşağıdır. Kızıl renk ile simgelenir. Savaşçıları korur, kuvveti sembolize eder. Güçlülük, masal ve söylence kahramanlarının en önemli özelliklerinden biridir. Savaşçılara ve askerlere kuvvet verir, onların yenilmez olmalarını sağlar. Bazen çok az sayıda askerin kendisinden kat kat fazla büyüklükteki orduları yendiğine tanık olunur.

Bu ana tanrıların dışında, Türk mitolojisinde birçok tanrıya daha ev sahipliği yapılır ve oldukça fazla destansı öğe bulunur, bilinenin aksine. Mitolojiye ilgisi olan herkesin araştırması ve öğrenmesi destanları okuması gerektiğini söyleyebilirim. Her noktada olduğu gibi mitoloji konusunda da kendimize has kültüre sahibiz. Türk mitolojisi bu yazdıklarımızla sınırlı kalmayıp daha fazlasınını içeririr.

Kaynakça:

-Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011.

-"Mitoloji, Necati Demir"

- Hakaslarda Destancılık Geleneği, Gülsüm Killi[ölü/kırık bağlantı].

Görseller için yapay zeka:ChatGPT