Türkiye’de Magazin Haberciliği Saygınlığını Nasıl Kaybetti?

Magazin kelimesi Fransızca dükkan anlamına gelir. Magazin haberleri insanlara eğlenceli zaman geçirtmeyi hedefler. Aslına günümüze bakılırsa dedikodu yapmanın haberleşmiş hali denilebilir. Göz önünde bulunmak isteyen insanların, kendi istekleri doğrultusunda reklamlarını yapmak için tercih ettiği yol da denilebilir. Magazin haberinin olumlu yanı kültürel aktivitelerden haberdar etmesi, sanat aktivitelere katılımın artması sağlaması oldu. Sosyal hayatın farklı alanlarında her insanın farklı unsurlara ilgi göstermesi magazin haberciliğinin varlığını sürdürmesini sağladı. Özellikle insanların zor zamanlar geçirdiği ekonomik krizlerde magazin haberciliği altın çağını yaşadı. Lüks tüketim magazin haberciliğinin beslendiği kaynaklardan, reklam bulma alanlarından biriydi. Kim ne yer, ne giyer, hangi kokuyu kullanır, hangi müziği dinler soruları magazinin krizlerde temelini oluşturdu. Magazinde ünlü insanların takip edilme nedeni, ünlü kişilerin ne aldığı okurun ünlüyü rol model alıyorsa ne alması gerektiğini anlatmak için yapıldı.

Türkiye’de magazin haberciliği ilk örneklerini dergilerde gösterdi. İlk magazin dergisi Osmanlı dönemindeki Cüzdan’dı. Cumhuriyetin ilanına kadar insanların özel hayatları magazin haberi konusu değilken cumhuriyetin ilanından sonra önemli kişilerin özel yaşantıları hakkında haberler yapıldı. Magazin haberciliği cumhuriyetin ilanından 1950’li yıllara kadar sosyal hayatın değişmesini destekleyen önemli bir parça oldu. Okumayı bilmeyenlerin fazlalıkta olduğu yıllarda bol fotoğraflı kolay okunan magazin haberleri toplumun dikkatini çekti. Batılılaşma döneminde, batıdaki insanların gündelik yaşamlarını, tiyatro, edebiyat benzeri sanat dalları magazin haberciği ile halka aktarıldı. Atatürk’ün ölümünden sonra, ekonomik krizler ve 2. Dünya Savaşı gibi küresel problemler ile magazin haberciliği kadın okurlara önem verdi. Hem haber gazetesi hem magazin haberciliği yapan Hürriyet Gazetesi’nin bu yıllarda kurulması, Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi Amerikan yaşam tarzının Türkiye tarafından tanınmasına neden oldu. Bu döneme kadar Türkiye’deki magazin haberciliğinde edebiyat ve sanat ön planda iken Marshall yardımından sonra magazin ünlülerin hayatlarına odaklandı. Demokrat Parti döneminde magazin haberciliği siyasi skandallardan fazlasıyla beslendi.

Adnan Menderes’in idamı dahil magazin haberleri ile ilişkilidir. İlerleyen zamanda medya sahipleri büyük şirketlerin patronu olmaya başladı. Basın teknolojileri arttı. Gelişmeler bulvar gazeteciliğini ortaya çıkardı. Ekonomik gelişmeler büyük şehirlerde gece hayatını hareketlendirdi. Magazin haberciliği gelişmeleri takip ederek gece hayatını medyaya taşıdı. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu’nun kurulması ile magazin haberciliği büyümesi gerçekleşecekken Türkiye’de siyasi çatışmalar meydana geldi. Siyasi olaylar yüzünden magazin haberciliği yapılamadı, yapıldığı dönemde çok küçük bir kitleye ulaştı. Yaşanan siyasi karışıklık sonucunda askeri darbe gerçekleşti ve askeri darbe döneminden sonra bulvar gazeteciliği anlayışı magazin haberciliğine hakim oldu. Darbe döneminde gazetecilerin tutuklanması, basın organlarının kapatılması magazin haberciliğinin gelişimini engelledi. Darbeden sonra siyasi haberlerin azaltılması amacıyla magazin haberciliği zirve noktasına ulaştı. Müstehcenlik magazin haberi içeriklerinde yaygınlaştı. Fotoğrafa bağlı kalarak haberlerin yazılması haberciliğin kalitesini düşürdü. Sesini duyuramayan halk bu dönemde magazin haberlerine tepki göstermeye başladı. Bu durum ilerleyen dönemlerde magazin haberciliğinin gelişimini kötü etkiledi. Gazete ve dergiler kötü gidişatı engellemek için çok sayıda promosyon düzenledi ve gazeteciliğin magazinleşmesine neden oldu. Tekelleşme bu dönemde başladı. Şirket sahiplerinin medya patronu olması gazete ve dergilerin satış odaklı içerik üretmeye başlamasına neden oldu. Bu süreçte pembe haberlerin üretimi magazin habercileri tarafından gerçekleşti. Turgut Özal’ın iktidara gelmesi ile liberalizm her alanda kendini hissettirdi. Liberal ekonomi sayesinde zengin olan kişiler ünlüler ile gece hayatına girmeye başladı. Bu dönemde gelişen müzik sektörü magazinde yükseliş gösterirken sinema ve tiyatro gündemden düştü. Özel televizyon kanalının kurulması ve TRT kanalından zamanla fazla ilgi görmesi televizyonda magazinin önemini gözler önüne serdi. TRT resmi bir kurumdu ve içerikleri resmi hususlara uygun olarak üretilirdi. İlk özel televizyon olan Star TV özgür içeriği ile izlenme sayılarında TRT’yi geride bıraktı. İlk magazin programı yine özel kuruluş olan Show TV’de “Çok Özel” adı ile yayınlandı. Magazin gazetecilerin kamera ile tanışması ve daha geniş kitlelere adını duyuracak olması magazin basını için devrim niteliğinde oldu. Teknolojik olarak kendini devamlı yenileyen televizyon kanalları dergi ve gazetelerin güç kaybetmesine neden oldu. 1980’li yıllardan sonra tüketim olgusu ve Amerikan yaşam tarzı yaygınlaştırılmaya çalışıldı. Reklam kuruluşu sayısının artması, iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte magazin haberi olgusu reklamla harmanlanmış, Amerikan kültürünün yaygınlaşması magazin haberinin sanattan tüketime doğru yol almasına neden olmuştur. Bu gelişmelerle gazetelerde her meslek grubundan insan köşe yazıları yazmaya başladı.

Günümüzdeki kültür karmaşasının sebebi medyadaki tüketimi arttırma amaçlı yanlış yapılan yayınlar oldu. Geçmişte siyasetçilerin özel hayatları hakkında haber varken popüler kültürün hakimiyetinden sonra yerini gündelik ciddiyetten uzak haberler aldı. Cinsellik ve kadın, okuyucunun dikkatini çekmek için meta olarak kullanıldı. Bu olumsuzlukların dışında haberler magazin basını tarafından farklı ele alınıp eğlenceli hale getirildi. Batıdaki magazin anlayışı okurun dinlenmesi, sakinleşmesini hedefledi. Magazin haberi sadece eğlendirici amaçlı olmayıp çok ciddi haberlerin içeriği magazin tarafından yorumlanabilir. Türkiye’de ise magazin yanlış algılandı ve abartılı yaşantıları, topluma örnek olarak lanse edildi. Sansasyonel haberle magazin haberinin içeriği birbirine karıştı. Sansasyonel haber gazetecilik literatürüne sarı gazeteciler ile girdi. Türkiye’de siyasi, ekonomik haberler yerine sansasyonel haberler tercih edildi. Kültür sanat haberlerinin yerini magazin haberleri aldı. Bir müzisyenin besteleri yerine özel hayatı haber yapıldı. Müzisyenin özel hayatı okur tarafından bestelerinden fazla ilgi gördü. Bunun sonucunda sanatçıların tutum ve tavırları ciddi değişiklik gösterdi. Televizyonda bu süreç Televole ile gerçekleşti. Televole programları ünlülerin hayat şekillerinin özendirilmesi ve programda çıkanların tamamının reklamının yapılması ile devam etti. Ünlü futbolcuların spor arabaları, gittikleri mekanlar Televole programında sansürsüz reklam edildi. Hiyerarşik sistemin alt kısmında bulunan kesim bu programlar ile özgürlüklerinin kısıtlılığını fark etti. Televole tarzı programlarda gösterilen pembe hayatların toplumun gerçeklerinden uzak olduğu fark edildi. Ülkemizde bunlar yaşanırken batıda aynı şekilde sporcuların ve ünlülerin hayatlarının dedikodularının yapıldığı magazin programları vardı. Televizyon şovlarına katılan ünlüler özel hayatlarından bahsetmek çekinmedi. Toplumların kültürel yapılarını etkileyen bu programlar magazin haberciliğin rotasını çizdi. Magazin haberciliği Televole tarzı programlardan önce olayın kimse tarafından bilinmeyen yönünü okur ve izleyiciye aktarırdı.

Günümüzde magazin olgusu geçmişle zıt işlevde çalışıyor. Magazin haberciliği sporcunun sevgilisini değil ilgilendiği sanat dalını, ünlülerin hangi parfümü aldığı değil hangi sosyal sorumluluk projesine katkıda bulunduğunu aktarmaktı. Günümüzde televizyonlarda izlediğimiz yorumcuların neredeyse hiçbiri gazeteci değil. Haberi toplayan ve televizyonda izleyiciye, dergide, gazetede okura aktarılacak olan bilgi muhabirler tarafından toplanır. Muhabirler nitelikli olsa bile yorumcular gazeteci olmadığı ve haberin kaynağı ile bire bir iletişim halinde olmadığı için magazin programlarında bir çok hata yapılır. Etik kurallara uygun gazetecilik veya televizyonculuk eğitimi almayan genellikle popüler olduğu için tercih edilen yorumcular, magazin haberciliğine büyük zarar verdi. Bazı medya patronları magazin haberciliğini televizyonu izlenebilir kılmak için kullandı. Gündüz kuşağında boşluğu doldurmak için, eski şarkıcıların yorumcu olduğu, haber içeriklerinin ünlülerin özel hayatları üzerine kurulu olduğu bu programların, reklam ve tüketim aşılamak dışında amacı yoktur.

Değişen magazin haberciliği yapısına sosyal medya katıldı. Sosyal medyadaki hızlı üretme mantığı magazin gazetecileri için rakip oldu. Magazin haberinde gündem belirleme aracı sosyal medyanın eline geçti. Rekabette tek avantajı editör filtresi olan magazin gazeteciliğinin güvenilir olsa bile yavaş olması iktidarını kaybetmesine neden oldu. Sosyal medya ile birlikte gelen yeni medya anlayışı magazin haberinin yapısını değiştirdi. Sosyal medya her vatandaşa magazin muhabirliği yapma ve televizyonda gördüğü içerikleri üretme şansı tanıdı. Fenomenler günümüzde gazetelerden daha büyük kitlelere ulaşır durumda ancak üretilen içerik tek bir kişinin kontrolünde çıktığı ve tarafsızlık ilkesi ön planda olmadığı için etik unsurlarına sahip değil. Sosyal medya ve magazinin kesiştiği noktalardan biri sosyal medyada büyük kitlelere ulaşan kişilerin magazinde konuşulan isimler haline gelip, kendi kanallarından reklam yaparak magazin zincirini döndürmeleri oldu. Yeni medya gazeteciliği değiştirdiği gibi magazin haberciliğini de değiştirdi. Youtube üzerinden açılan ve youtuber adı verilen sosyal medya fenomenlerinin özel hayatları hakkında video çeken kanallar kuruldu. Sosyal medya platformları kendi içlerinde magazin haberi bölümler kurdu. Bu özelleşme içerik sayısının artmasına ve bilgi kirliliğinin artmasına neden oldu. Bilgi kirliliğinin sebebi gazete, dergi, televizyon gibi medya kuruluşunda denetleme mekanizması, editör, nitelikli muhabir gibi unsurlar bulunup sosyal medyada bulunmaması. Sosyal medya kirliliği önlemek için alınan tek önlem şikayet et butonu. Şikayet et butonu olarak adlandırılan mekanizmanın işe yaramadığı çıkan asparagas haberler ve sosyal medyanın kaos ortamına kolay zemin hazırlamasına dur diyemeyişinden fark edilebilir. Sosyal medya, televizyon gibi magazin haberinin birinci takip noktası haline gelen kuruluşların özel sektörün elinde olması kontrolünü özel sektörün elinde tutmasını sağladı. Özel şirketler yaptıkları pazar araştırmaları doğrultusunda magazin haberlerinin içeriklerine yön verdi. Magazinsel ağırlıklı haberler 1980 döneminde olduğu gibi toplumun gerçeklerinden uzaklaştı. Özel hayat içerikli haberler, ekonomi, politika haberlerinin önüne geçmeye başladı. Bu durum gazetecilere olan güveni azalttı. Gazetecilik eğitimi almış etik bilgisi olan nitelikli kişiler, sosyal medyadaki eğitimsiz reklam amaçlı çalışan kişiler yüzünden saygınlığını kaybetti. Özel şirketlerin yönettiği medya kuruluşları gerçek gazetecilerin saygınlığını kaybetmesini ve magazin haberciliğinin kötü gidişatına dur demedi. Özel şirketlerin amacı medyayı en çok para kazanılacak şekilde kullanmaktı. Saygınlığını kaybeden medya kurumları günümüzde reklam ve para kazanma amacı dışına çıkamıyor. Yerel medya kanallarında saygın gazeteciler çalışıyor olsa da ulaştığı kitlenin kısıtlı olması nedeni ile magazin haberciliği için önem taşımıyor. Medya kanalı hitap ettiği kitleye göre saygınlığını düzeltebilir. Yeni mezun olan iletişim fakültesi öğrencileri sosyal medya gibi bağımsız medya platformlarında kuracakları gerçek magazin haberciliği gerçekleştiren kanallarda magazin haberciliğinin kötü itibarını düzeltebilir.