Yapay Zeka ve Robot Yargıçlar
Yapay Zeka Nedir?
Yapay Zeka nedir?
Yapay Zeka, kendisine verilen görevleri yerine getirmek için insan zekasını taklit edebilen ve topladığı verilerle kendisini kademeli olarak geliştirebilen sistemler veya makineler olarak tanımlanabilir[1].
Son yıllarda analitik yargılama ile adalet tesis edebilecek yapay zeka teknolojilerine duyulan ilgi ve bu teknolojilerin üretimi için geliştirilen start-up projeler hızla artmaktadır.
Kara Avrupası sistemine tabi olan hukukumuzda Anayasa, Uluslararası Sözleşmeler ve Kanunlar gibi birincil kaynakların yanı sıra pek çok mevzuatın güncel metinlerine Resmi Gazete ve T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi üzerinden kolaylıkla erişilebilmektedir[2]. Güvenilir ve resmi dijital mevzuata hızlı ve kolay erişim sağlayan hizmetlerin sayısı her geçen gün artmaktadır.
Günümüzde yeni nesil hukuk teknolojileri ile, normlar hiyerarşisine uygun algoritmaya sahip, dijital mevzuat sistemlerinden veri toplayabilen ve topladığı verileri insan zekasını taklit ederek somut hukuki uyuşmazlığa uygulayabilen yapay zeka üretilebilmektedir.
Robot Yargıçlar
Robot, bir takım fiziksel görev ve eylemleri elektronik olarak yapmaya programlanan makine olarak tanımlanmaktadır[3]. Makine öğrenmesi ile yapay zeka sistemlerinin hukuk problemlerini çözebileceği öngörülmektedir. Değişen Dünya, hata payının nerdeyse olmadığı yapay zekaya sahip robotik yargıçların pek yakın gelecekte yaygınlaşacağı bir eksene evrilmektedir.
Yazılımları sayesinde güncel mevzuata ilişkin dijital verileri toplayarak, normlar hiyerarşisine uygun şekilde sınıflandırarak, hukuk probleminin türünün ne olduğunu ve probleme uygulanacak usul ve esasları tespit ederek, hukuk problemini çözen yapay zekaya sahip robot yargıçlar hukuk uygulayıcılarını normatif olarak denetleyecek ve yargıç görevi ifa edebilecektir[4].
Dünyada robot yargıçların ilk örneği, 2016 yılında İngiliz bilim adamlarının yapay zeka teknolojisine dayanan 'robot yargıç' geliştirmesiyle karşımıza çıkmaktadır. Yapay zekanın bu ürünü, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde (AİHM) görülen davalardan yüzde 79'unun hükmünü doğru tahmin eden bir insanlık deneyimine imza atmıştır[5].
Söz konusu bilimsel araştırmayı yöneten Dr. Nikolaos Aletras, yapay zeka üzerinde büyük bir ilgi olduğunu buna karşın yapay zekanın yakın bir gelecekte yargıçların veya avukatların yerine geçebileceğini düşünmediklerini dile getirmiştir. Bilim insanı, yapay zekanın davaların yapısını daha hızlı algılaması sayesinde kullanışlı olabileceğini ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne göre hak ihlalinin yaşandığı davaları bulmakta kolaylık sağlayabileceğini dile getirmiştir.
Sonrasında 2019 yılında Çin’de robot yargıçların sisteme dahil edildiği başkaca örneklere rastlanmaya başlanmıştır. Çin basını, Pekin'de İnternet Mahkemesine bağlı çevrimiçi dava hizmeti merkezinde, davaların açılması ve işleme konulması gibi sıradan hukuksal işlemlerde kararlara yardımcı olmak için yapay zeka teknolojisini kullanan bir yazılım modülü kullanılmaya başlandığını duyurmuştur[6].
İnsan yargıçların davalara daha fazla odaklanmalarına imkan sağlamayı amaçlayan robot yargıç, ekran üzerinde kadın suretinde tasarlanan bir ara yüze sahip modülle vatandaşlarla iletişime geçmekte, bireylerin internet üzerinden dava başvurusu yapmaları ve işlemlerini yürütmelerine rehberlik ederek hizmet sağlamaktadır.
Yapay zeka teknolojileri ile adliyelerde iş yükünü azaltmak, mahkemelerin vereceği kararların kalitesini ve etkinliğini artırmak hedeflenmektedir.
Ülkemizde de yapay zekanın yargı sistemimizde kullanılması konusunda inovatif adımlar atılmaktadır. Adalet Bakanlığı’nın 17 Haziran 2021 tarihli açıklamasında, elektronik adalet hizmetlerinin yaygın kullanılmaya başlandığı, dijital mecraların hukuk güvenliğinin ve özgürlüğün ana konusu olduğu, e-duruşma, e-görüş, e-adalet, UYAP vatandaş portal, CELSE, e-noter gibi inovatif uygulamalar ile yapay zeka çalışmalarına bakanlıkça büyük önem verildiği dile getirilmektedir[7].
Adalet Bakanlığınca, yapay zeka uygulamaları ile adalet hizmetlerinin ölçülebilir olmasının hedeflendiği, adalet hizmetlerinin doğru, etkin, zamanında uygulanması bakımından çok önemli bir şekilde dijital mecralardan faydalanıldığı, yargıda hedef süre uygulamasına başlandığı, makul sürede yargılama için yapay zeka sistemleri kullanmaya yönelik adımlar atıldığı dile getirilmektedir.
Diğer yandan, yapay zekaya sahip robot yargıçların vereceği kararların sıhhati günümüzde hala tartışmaya açık ve kararlar geliştirilmeye muhtaçtır. Robot yargıçların aldığı kararların bireyler üzerindeki kati etkileri hukuk doktrininde tartışmaların konusu olmaya devam etmektedir Malezya örneğinde robot yargıcın verdiği mahkumiyet kararı Malezyalı hukukçularca meslek profesyonelleri ile yeterli istişareler yapılmadan tesis edildiği gerekçesi ile çokça eleştirilmiştir[8]. Yapay zekaya sahip robot yargıçların insan vicdanına sahip olmamaları nedeniyle hukuk mesleği profesyonelleriyle yeterli istişareler yapılmadan insan yaşamına tesir eden salt ve tek karar mercii yerine geçmesi haklı eleştiriler almaktadır.
Yeni nesil hukuk teknolojilerinin ve zamanla yapay zekaya sahip robot yargıçların, meslek profesyonellerine adalet tesis ederken destek ve yardım sağlayacakları, adalet sistemlerinin adil ve hızlı işlemesine katkı sağlayacakları, hiç bir hukuki normu gözardı etmeyeceğinden kararların mevzuata uygunluğunu sağlayacakları gibi pek çok fayda öngörülmektedir.
Pek çok gelişmiş ülkenin adalet sistemlerinde yapay zeka kullanılması yaygınlaşmakta ve robot yargıçlar, değişen dünyada güncel hukuki sorunların inovatif çözümüne katkı sağlamaktadır.
03.08.2022
Hüda Akçiçek
Referans ve Kaynaklar:
[1] https://www.oracle.com/tr/artificial-intelligence/what-is-ai/
[2] https://www.mevzuat.gov.tr/ , https://www.resmigazete.gov.tr/
[3] https://www.researchgate.net/publication/336406393_Robotlar_Yapay_Zeka_ve_Ceza_Hukuku
[4] Buket Abanoz, Hukuki Bilgiye Dijital Erişim, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi • Cilt 26, Sayı 1, Haziran 2020, Çevirimiçi 23.07.2022: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1102451
[5] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-37750409
[6] https://tr.sputniknews.com/20190627/cinde-mahkemelerde-yapay-zeka-yargic-donemi-1039494547.html
[7] https://basin.adalet.gov.tr/bakan-gul-dijital-mecralar-hukuk-guvenliginin-de-ozgurlugun-de-ana-konusudur
[8] https://www.trthaber.com/haber/dunya/malezyadaki-mahkemelerde-yapay-zeka-donemi-671792.html