ABD Siyasal Sistemi

Bu yazımızda Amerika Birleşik Devletleri karşılaştırmalı siyaset alanın temel konuları olan; anayasa, siyasi rejim, siyasi partiler, seçim sistemi ve siyasi kültür ögeleri çerçevesinde ortaya konması hedeflenmektedir.

1.1. Anayasa

ABD anayasası 1787 yılında kabul edilmiştir. Bu yönüyle en eski yazılı anayasadır. Ayrıca en dayanıklı anayasa olarak kabul edilir. 

ABD anayasası 7 maddeden oluşan çerçeve bir anayasadır. Her bir madde kendi içerisinde bölümlere ayrılır. ABD anayasasında bugüne kadar 20 düzeltme(Amedments) yapılmıştır. Bunlarda anayasa hükmü niteliği taşımaktadır.

ABD anayasasının 7 maddeden oluşması, onun kazuistik değil, yönlendirici ve düzenleyici nitelikte olduğunu göstermektedir. Anayasanın ilk üç maddesi yasama, yürütme ve yargı ile ilgilidir. Sonraki üç maddesi ise fedaratif devlet düzenine ilişkin anayasal kuralları düzenler. Bu yönüyle ABD anayasası federal niteliğe haizdir. ABD anayasasının son maddesi ise anayasa değişikliğine veya kabulüne ilişkin kuralları düzenler. Bu maddeye göre anayasa değişikliği için hem federal yasama organın hem de tüm federe devlet yasama organlarının nitelikli çoğunlukla anayasa değişikliğini onaylaması gerekir. Bu yönüyle ABD anayasası sert bir anayasadır (Parlark & Caner, 2013).

1.2. Siyasal Sistem

ABD kurulurken John Locke’ın liberal felsefesi ve kuvvetler ayrılığı fikri benimsenmiştir. ABD siyasal sistemi; siyasal rejimi ve hükümet sistemi bu fikirler etrafında oluşturulmuştur. Bu kapsamda devlet otoritesinin sınırlı olduğu, birey hak ve özgürlüklerinin esas olduğu bir siyasal sistem hedeflenmiştir (Yayla, 2017). Bu nedenle denge ve denetlemeye dayanan bir siyasal rejim kurulmuştur.

ABD, İngiltere Krallığına karşı cumhuriyet fikrini benimsemiştir. ABD anayasal olarak bir cumhuriyettir. Ayrıca seküler bir demokrasi olarak tarif edilir. Ancak dini gruplar lobicilik veya sivil toplum kuruluşları bağlamında etkilidir (Yayla, 2017).

ABD siyasal sisteminin en temel özelliklerinden biri federal bir devlet yapısına sahip olmasıdır. Egemenlik merkez ve yerel arasında paylaştırılmıştır. Yetki paylaşımı esası vardır. ABD, 50 federe devletten oluşur. Bu federe devletleri kendi yürütme organı, kendi yasama organı ve kendi yargı sistemi ve polisi vardır. Anayasada federal devletin görevleri tek tek sayıldıktan sonra geri kalan yetki ve sorumluluğun federe devletlere ait olduğu belirtilir.

ABD siyasal sistemi sert kuvvetler ayrılığına dayanan bir hükümet sistemine sahiptir. Yasama, yürütme ve yargı fonksiyonel olarak birbirinden kesin çizgiler ile ayrılmıştır.

Yürütme yetkisi, 4 yılda bir seçilen ABD başkanı tarafından kullanılır. Başkan hem hükümetin hem devletin başıdır. ABD dış politikasına öncülük etmek, kabineyi oluşturmak, tüm seçmenleri temsil etmek, ordunun komutanı olmak, kanunları veto etme yetkisine sahip olmak, bürokrasi idare etmek, yüksek memuriyetleri atamak gibi görevleri vardır.

Yasama organı kongre ismiyle anılır. Kongre iki kamaradan oluşur. Biri temsilciler meclisi biri ise senatodur. Kongrenin en önemli yetkilerinden biri bütçeyi onaylama ve değişiklik yapma yetkisidir. Ayrıca kongre başkanın veto ettiği kanunu üçte iki çoğunlukla çıkarabilir ve anayasayı tadil ederek supreme court kararlarını geri çevirebilir.

Temsilciler meclisi tüm seçmenleri temsil eder. Bu meclis yasama işlevini yerine getirir. Bir başkanı veya federal bir yargıcı görevden geri çağırabilir ve senota onaylar ise ceza verilebilir.

Senota ise atamaları onaylamak veya onaylamamak, anlaşmaları onaylamak veya onaylamak gibi görevleri vardır. Ayrıca senato temsilciler meclisi veya başkanın çıkarmak istediği bir kanunu reddedebilir.

ABD’de yargı yetkisini mahkemeler kullanır. Yargı teşkilatının en tepesinde Supreme Court yani Anayasa Mahkemesi vardır. Kanunların anayasaya uygunluğunu denetler. Anayasa mahkemesi yargıçları bir kez atanır ve ömür boyu görev yapar.

Sonuç olarak, ABD siyasal rejimi liberal bir demokrasi olarak tarif edilir. Sosyal yaşamada devletin rolünün az olduğu; bireyciliğin ön planda olduğu bir yapı vardır. Ancak güçlü ve modern bir devlet yapısına da sahiptir. Bu yönüyle de örgütlenme bakımından geniş bir etkinlik sahasına sahiptir (Parlark & Caner, 2013). Ayrıca en temel özelliklerinden biri olan başkanlık sistemi ile de denge ve denetleme dayanan bir hükümet sistemi kurmuştur.

1.3. Siyasi Partiler

ABD’de iki partili bir siyasi parti sistemi vardır. Kadro partisi görünümünde iki adet parti vardır. Bunlar Cumhuriyetçi Parti ve Demokrat Partidir. Sivil savaştan bu yana bu iki parti ülke geneline yayılmış ve kurumsallaşmıştır. Başka partiler bulunsa da etkinliği azdır; siyasal iktidarı ele geçirme kapasiteleri yoktur (Öztekin, 2016).

1.4. Seçim Sistemi

Temsilciler meclisi üyeleri, tek adaylı bölgelerden basit çoğunluk usulü ile seçilir. Senato ise 100 üyeden oluşur. Her federe devletten iki temsilci bulunur senatoda. 6 yıl görev yapar senato üyeleri. 2 yılda bir yapılan seçimle senato üyelerinin üçte biri yenilenir.

ABD başkanı yani yürütme organı ise doğrudan seçilmez. Seçiciler kurulu seçmenler tarafından doğrudan seçilir. Bu kurul ise başkanı seçer. Seçiciler kurulu üyeleri eyaletler bağlamında seçilir. Bir eyalete çoğunluğu alan siyasi parti, o eyaletteki tüm seçiciler kurulu üyelerini çıkarır. Yalnızca Navada ve Maine eyaletlerinde bu durum böyle değildir. Seçiciler kurulu 538 üyeden oluşur. 270 sandalye sayısına ulaşan siyasi parti başkanlık yarışını kazanır. Seçimi kazanan siyasi parti, kendi başkan adayını seçerek göreve getirir (Yayla, 2017).

1.5. Siyasi Kültür

ABD siyasi kültürünün demokrasi bağlamında en temel belirleyici unsuru baskı grupları veya sivil toplum kuruluşlarıdır. Çok üyeli binlerce baskı grubu vardır. Bunlardan en eski ve köklü olanları sanayi, ticaret, tarım çalışma alanları çerçevesinde kurulanlardır. Dayanışma örgütleri de etkinlik gösterir. ABD’ de oldukça etkili bir başka baskı grubu türü de ırk esasına dayanan sivil toplum kuruluşlarıdır. 

Bu baskı grupları kamuoyu yaratarak ya da lobicilik faaliyetleri çerçevesinde amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır. Özellikle lobicilik ABD siyasetinin başat özelliklerinden biridir. Lobicilik faaliyetleri ABD’de 1946 çıkan bir yasa ile hukuki niteliğe kavuşturulmuştur. Bu nedenle lobicilik faaliyetlerinin etki alanı ABD’de var olan iki siyasi partinin etkinlik alanından daha fazla olduğu öne sürülür. Bu lobiler ABD siyasetini hem içte hem de dışta etkileme kapasitesine sahiptir (Öztekin, 2016).

Toqueville, ABD siyasi kültürünü sosyal sermaye kavramı ile açıklar. Ona göre her yaştan, her tipten, her kademeden Amerikalı her zaman bir sivil toplum kuruluşuna üye olarak çıkarlarını korumaya çalışmaktadır. Böylece sivil toplum örgütlerinin etkinliği bağlamında demokratik rejim korunmakta ve güçlenmektedir (Toqueville, 2022). 

1.6. Seçmen Davranışı

ABD’ de iki siyasi partinin kimliği de birbirine yakındır. Her ikisi de merkezde yer alan kapitalist partilerdir. Biri merkez solu temsil ederken diğer parti merkez sağı temsil eder. Ancak partinin kimliği ABD seçmen davranışının şekillenmesinde sınırlı bir etkiye sahiptir. Bu kapsamda ideolojik oy verme davranışı da oldukça azdır. Çünkü her iki siyasi partinin de ideolojisi esasında ortaktır. Yalnızca Demokrat parti biraz daha sosyal liberal politikaları savunurken, Cumhuriyetçi parti ise daha muhafazakar bir tutum sergiler. ABD’de popülist siyaset de dönem dönem etki gösterebilmektedir. Son dönemde bunun en büyük örneği Trump olmuştur.

Sınıfsal bazda seçmenlerin orta-alt gelir grubuna ait olan kesimlerin ilgisi daha çok Demokrat Partiyi tercih ederken orta-üst gelir grubu ise daha çok Cumhuriyetçi partiyi tercih eder. Ancak bu hep böyle olmaz. Özellikle ülkenin sahip olduğu ekonomik durumun çok büyük etkisi vardır. Bu yönüyle ekonomik tercihlerin çok büyük etkisi bulunur. ABD seçmen davranışlarını etkilen diğer bir faktör de bölgesel etkenlerdir. ABD’nin güney kesimlerinde demokrat partinin yoğunluğu sık sık hissedilirken kuzeyinde ve özelikle iç kesimlerde cumhuriyetçi partinin yoğunluğu vardır. Ayrıca beyaz olarak tarif edilen anglo-amerikanlar cumhuriyetçi partiye ilgi gösterirken, siyah olarak tarif edilen afroamerikalılar demokrat partiyi tercih ettiği görülür. Ancak seçmen davranışının en çok etkileyen faktör ekonomik tercihlerdir. Bu yönüyle ABD seçmenin rasyonel tercihler doğrultusunda hareket ettiği söylenebilir.

Kaynakça

Dikici, B. H. & Sayarı, S. düz., 2016. Karşılaştırmalı Siyaset. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Öztekin, A., 2016. Siyaset Bilimine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Parlark, B. & Caner, C., 2013. Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar. Ankara: Orion Kitabevi.

Toqueville, A. d., 2022. Amerika'da Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Yayla, A., 2017. Karşılaştırmalı Siyaset Bilimi. Ankara: Liberte Yayınları.