Antik Mısır’ın İlk Kadın Firavunu Hatşepsut

Yaklaşık 5000 yıllık tarihi müddetince yüzlerce, belki binlerce görkemli liderin yaşamış olduğu antik Mısır’da ilk kadın firavun Hatşepsut 18. hanedanlığa mensuptur ve Yeni Krallık (yaklaşık MÖ 1550-1609) döneminde hüküm sürmüştür. “Tarihe Gömülmeye Çalışılanlar” adlı yazımda da belirttiğim üzere aslında ilk kadın firavun Sobekneferu hakkında neredeyse hiçbir bilgi olmadığı için Hatşepsut birçok kaynakta ilk kadın firavun olarak geçer.

Hatşepsut yönetimi ele alacağı döneme kadar ve hatta daha sonrasında da karışık ve zorlu zamanlar geçirmiştir. Bu karışıklık aslında Hatşepsut’un aile ağacında bile kendini belli eder. Hatşepsut’un büyük dedesi Ahmose 17. Hanedanlığın son firavunudur. Daha sonra Hatşepsut’un dedesi Kamose ile 18. Hanedanlık başlar. Daha sonrasında firavunluk mertebesine önce babası I. Thutmose, daha sonra ise babadan kardeş oldukları II. Thutmose gelir. Aslında Hatşepsut siyasetin içinde kendini ilk bu dönemde bulur. Üvey kardeşi ile evlenen Hatşepsut, II. Thutmose’nin hüküm sürdüğü müddetçe kraliçe olarak görevini idame etmiştir. Burada ensest evliliklerin özellikle saray hanedanlıklarında olağan olduğunu belirtmek gerekir. Eski kaynaklarda kendisinin sadece bir kızı olduğu görülür. II. Thutmose’nin ise diğer eşinden bir erkek evladı vardır: III. Thutmose.

 II. Thutmose vefat ettiğinde oğlu ülkeyi yönetemeyecek kadar küçük yaşta olduğundan dolayı kraliçe Hatşepsut kral naibi görevine getirilir.  7 yıl boyunca ülkeyi III. Thutmose ile birlikte eşhükümdarlık sistemi ile yönetirler. Daha sonra Hatşepsut yönetimi eline alır ve firavunluğunu ilan eder. 15 sene boyunca firavunluk makamında duran Hatşepsut ülkeyi başarılı bir şekilde ve refah içerisinde yönetmiştir. Hatşepsut’un, babası firavun olduğu dönemde babasıyla birlikte savaşlara katılmış ve bizzat savaşmış olmasının yanı sıra tahta çıkmadan önce babasının yanında durarak politika deneyimi kazanmış olması da onu yönetime hazırlamıştır.  Hatşepsut’un yönetiminde Mısır en refah dolu dönemlerinden birini yaşamıştır. Saltanatı boyunca seferler de düzenleyen Hatşepsut’un en bilinen seferi günümüzde yeri tam olarak belirlenemeyen Punt bölgesine olan seferidir. Çok güçlü bir ekonomiye sahip olan antik Mısır’a başka milletlerden işçiler getirtilmiştir.

Ataerkil bir düzenin içinde yönetime gelen Hatşepsut’un hüküm sürdüğü zaman boyunca hükmünün herkes tarafından kabul görmesi açısından izlediği bazı politikalar olmuştur. Üzücüdür ki bir çocuğun koskoca imparatorluğu yönetemeyeceği, Hatşepsut’un direkt olarak firavun soyundan geldiği hem siyasi hem askeri deneyimi olduğu herkes tarafından bilinmesine rağmen, bunlar yeterli olmamış ki Hatşepsut bu konu hakkında bir politika izleme kararı almıştır.

Mısır firavununun soylu bir yönetici olması dışında tanrılarla çok yakın olmaları da gerekir. Hatta birçok yerde firavunlar tanrı kral olarak anılırlar. Hatşepsut da tanrılarla olan yakın ilişkisini yaptırdığı yapıtlarda sürekli vurgulamaktadır. Bu konuya ilişkin Hatşepsut’un şahsına yaptırdığı Deyr’ül Bahri’deki tapınakta yazdırmış olduğu hayat hikayesinden örnek verilebilir. Tapınağın Hatşepsut’un doğumunun yazılmış olduğu kemeraltı kısmında Hatşepsut’un varlığının kutsallığı ve babasının aslında tanrı Amun olduğu anlatılır. Hikâyede Tanrı Amun, I. Thutmose’nin görünüşüne bürünmüş, Hatşepsut’un annesi ile birlikte olmuş ve ona tanrı formunu bile göstermiştir. Hatşepsut, Amun ile olan bu ilişkisini firavun makamına gelmeden önce, cinsiyetinden dolayı uğrayacağı eleştirileri azaltmak ve mümkün olduğunca yok etmek adına kurmuştur.

Hatşepsut’un hükmünü güçlendirmek adına izlediği diğer yol da yaptırılan tasvirlerini erkekleştirmek olmuştur. Hatşepsut firavun olduktan sonra heykellerini ve çizimlerini, antik Mısır’ın standart erkek figürü özelliklerini kullanarak yaptırmış, daha önceki döneme ait olan eserlerin de üzerlerinde oynama yapılmıştır.  Karnak’ta bulunan Hatşepsut Şapelinin dış duvarlarında bulunan çizimlerden birinde Hatşepsut ve III. Thutmose’nin Opet festivaline katılışı tasvir edilmiştir.

Bu resimde sağda bulunan ve birbirinin aynı olarak çizilmiş iki kral figürünün birisi Hatşepsut diğeri ise III. Thutmose’dir. Ayırt edebilmemizin tek yolu ise kafalarının üzerine yazılmış olan kartuşlardır. Bu kartuşlarda Hatşepsut ve III. Thutmose’nin resmi kayıtlarda kullandıkları adları yazar. Burada da iki figürden solda olan (yani önden yürüyen) figür Maatkare yani Hatşepsut’tur.

Bu tür tasvirleri heykellerde de görmek mümkündür.

Bu dört heykelde değişim çok net görülmektedir. Özellikle ikinci heykel ile üçüncü heykel arasında fiziksel özellikler kadından erkeğe doğru değişmektedir. Yüz hatları daha keskin, kollar ve bacaklar daha kaslı, göğüs bölgesi de yine kaslı yapılmıştır. İlk iki heykelde Hatşepsut bacaklarını tamamen örten elbise giyerken son iki heykelde erkeklerin geleneksel kıyafetlerini giymektedir. Yine başlığı da ilk iki heykelde kadınlara ait başlıklardan iken son iki heykelde erkeklere ait firavun başlığı kullanılmıştır.

Bu politikanın sebebi kendini erkek olarak göstermek değildir elbette. Akademisyen D. Laboury’nin de belirttiği üzere bu heykeller ve çizimler yaptırılırken Hatşepsut bizzat başlarında bulunuyordu (2014). Burada muhtemelen amaç diğer firavunlardan farklı olmadığını, firavunluk görevini layığı ile yerine getiriyor olduğunu gösterebilmektir. 

Vefatından sonra III. Thutmose’nin bizzat emredip emretmediği tam olarak bilinmese de kraliyet tarafından Hatşepsut’un eserlerine, hatırasına resmi olarak yıkım emri verilmiş, birçok eseri parçalanmış, duvarlardaki tasvirleri ve ismi geçen yerler kazıtılmıştır. Dahası 19. hanedanın ikinci firavunu olan I. Seti’nin çok ünlü firavun listesine de adı dahil edilmemiştir. Bugün ise tarihçilerimiz ve arkeologlarımız sayesinde Hatşepsut başarılı bir yönetici olarak hak ettiği değeri görmektedir. 

Kaynakça

Laboury, D. (2014). How and why did Hatshepsut invent the image of her royal power? In J. M. Galan, B. M. Bryan, & P. F. Dorman (Eds.), Creativity and Innovation in the Reign of Hatshepsut (pp. 49-91). Chicago, United States: University of Chicago Press.

Yılmaz, C. (2020). Hatşepsut: Naibelikten Firavunluğa Yürüyen Bir Kraliçe . OANNES - Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi , 2 (2) , 277-300 . 

https://www.worldhistory.org/article/1100/the-temple-of-hatshepsut/