Bâciyân-ı Rûm

XV. yüzyılın Osmanlı Tarihçisi olan Âşıkpaşazâde, “Tevârih-i Âl-i Osmân” adlı eserinde XIII. yüzyılda muhacirlerin oluşturduğu toplulukları dört gruba ayırmıştır:

1) Gâziyân-ı Rûm

2) Ahîyân-ı Rûm

3) Abdalân-ı Rûm

4) Bâciyân-ı Rûm

Anadolu’nun pek çok şehrinde yaygın olarak kullanılan bacı kelimesi “abla, kız kardeş” anlamına gelmekte olup Rum kelimesi ise “Anadolu” anlamını ifade eder. Bâciyân-ı Rûm, kadınlar topluluğunu temsil etmektedir. Âşıkpaşazâde’nin eseri dışında hiçbir kaynakta bu topluluktan bahsedilmemiştir. Bu durum araştırmacıların dikkatini çekmekle birlikte kelimenin “bâciyân” şeklini alışının bir yazım hatası olabileceği ileri sürülmüştür. Hatta Fransız Taeschner bunun aslının “hâciyân-ı Rûm” veya “bahşiyân-ı Rûm” olabileceğini ileri sürmüştür. Çünkü Taeschner, o dönem toplumunda kadınların bir teşkilat kurmuş olabilmesini imkânsız görmüştür.

Âşıkpaşazâde’nin bahsettiği ve gruplara ayırdığı dönem ve toplulukları hakkındaki bilgilere ulaşmak, dönemdeki kargaşa sebebiyle oldukça zordur. Bu sebepten XIII. yüzyıl Anadolu’sunda ortaya çıkan bir kadın teşkilatından doğrudan bahseden bir kaynak bulmak pek mümkün değildir.

Âşıkpaşazâde eserinde şöyle söz eder:

Fuad Köprülü ise söz Âşıkpaşazâde’nin eserindeki bu sınıflandırmanın doğru olup kadınlar teşkilatı olduğunu iddia eder. Köprülü, bu teşkilatın üyelerinin kadınlardan oluşan bir sûfi zümresi olabileceğini söylemiştir. Bir diğer tahmini ise, uç beyliklerindeki Türkmen kabilelerin ordularının içinde cengâver kadınların oluşturduğu bir teşkilat olabileceği düşüncesidir.

Avrupalı araştırmacılar o yıllarda kadınların bir araya gelerek teşkilat kurmalarını hayretle karşılamıştır. Fakat Anadolu’da kadınlar çok önemli askeri, siyasi ve sosyal faaliyetlerde bulunmuşlar ve her konuda söz sahibi olmuşlardır.

Kadınların oluşturduğu “Bâciyân-ı Rûm” teşkilatı, kültürden sanata ve sosyal hayattan ekonomik alana kadar pek çok alanda kadınların gelişimine destek vermiştir. Ayrıca bu teşkilat için Anadolu ileri gelenleri özel bir yer temin etmiştir. Burada kadınlar başta el sanatları olmak üzere pek çok meslek icra etmiştir. Bu toplanma, Ahilik teşkilatına bağlıdır.

Bu teşkilatın bilinen ilk lideri, Ahî Evran ’ın eşi Fatma Bacı’dır. Fatma Bacı’nın yaşadığı dönem, siyasi çalkantıların yoğun olduğu bir dönemdir. Bu sebepten gerçek şahsiyeti gizli kalmıştır.

Bâciyân-ı Rûm, oluşumundan kısa bir süre sonra ne yazık ki etkinliğini kaybetmiştir. Ancak bu toplanma, kuruluşundan iki asır sonra tamamen dağılmıştır. İki asır boyunca varlıklarını koruyabilmeleri ve isimlerini yaşatabilmeleri ise onların önemli ve değerli hizmetler verdiklerini göstermektedir. Anadolu medeniyetinin inşasında kadınların ve Bâciyânların etkinliği, yadsınamaz bir öneme sahiptir.