Bir Sahte Bilim: Frenoloji

İnsanların yetenek ve kişilik özelliklerinin beynin belirli bölgelerinde temsil edildiğini öne süren frenoloji, 1700'lü yılların sonunda Viyanalı Alman doktor Franz Joseph Gall tarafından ortaya atılan sahte bir bilimdir (Cherry, 2023; Karakaş, 2017). Gall'a göre insan kafatasının şekli ve buradaki girinti ve çıkıntılar, bireylerin kişilik, karakter ve yetenekleri ile ilişkiliydi (Cherry, 2023). Öne sürüldüğü ilk yıllarda büyük bir popülerlik kazanan frenoloji, hiçbir zaman bilim dünyası tarafından kabul görmedi ve sahte bir bilim (pseudo-science) olarak değerlendirildi.  

Sahte bir bilim olan frenoloji, 5 temel prensibe dayanıyordu (Britannica, 2024). 1)Beyin, zihnin organıdır. 2)İnsanın zihinsel güçleri belirli sayıda bağımsız yeti olarak analiz edilebilir. 3) Bu yetiler doğuştandır ve her biri beynin çeşitli bölgelerinde bulunur 4)Her bir bölgenin büyüklüğü, içinde yer alan yetinin bireyin karakterinde ne derece var olduğunu gösteren bir ölçüttür 5)Kafatasının dış yüzeyi ile altındaki beyin yüzeyinin şekli arasındaki uyum, gözlemcinin kafanın dış yüzeyini inceleyerek bu çeşitli organların göreceli boyutlarını tanımasını sağlayacak kadar yakındır.

Doktor Gall insan kafatasında belirli yeteneklerle ilişkili olduğunu düşündüğü bölgeleri keyfi bir şekilde seçtikten sonra, arkadaşlarının yanı sıra hapishane mahkûmlarını ve akıl hastalarını da inceledi (Britannica, 2024). Bu kişilerde belirlediğini varsaydığı ayırt edici özellikleri "suç" ile ilişkilendirdi.  Her ne kadar bu özelliklerin belirtilerini, katillerin ve hırsızların organlarını haritalandırarak isimlendirdiyse de bu isimler Doktor Gall'ın asistanı Spurzheim tarafından ahlaki ve dini kaygılarla uyumlu hale getirilerek düzeltilmiştir (Britannica, 2024).

Öne sürdüğü frenoloji nedeniyle şarlatan olarak görülmeye başlayan Doktor Gall ve asistanları, frenolojiyi ABD ve Avrupa'da konuya ilişkin seminerler verip dernekler kurdular (Schultz ve Schultz, 2007, s.106). Frenoloji ilk çıktığında kamuoyunda büyük yankı uyandırdı ve popüler hale geldi. Hatta bu o kadar ileri gitti ki frenoloji prensipleri, Amerika'da gerçekleşen işe alımlardan tutun çocukların zeka seviyelerinin belirlenmesi ve evlilik sorunları yaşayan çiftlerin problemlerinin çözümüne kadar geniş bir alanda kullanıldı (Schultz ve Schultz, 2007, s.106).

Schultz ve Schultz'a (2007, s.106) göre Pierre Flourens'in beyin bölümlerini sistematik olarak yok ettiği araştırma yöntemleri sayesinde frenoloji çürütüldü, zira bu araştırmalar sonucunda kafatasının şekliyle beyin dokusunun hiçbir alakasının olmadığı anlaşılmıştı. Ayrıca yazarlara göre beyin dokuları, kafatası kemiklerinde çıkıntı ve girinti oluşturamayacak kadar yumuşak yapıdaydı. Dolayısıyla frenoloji bilim tarihinde bir sahte bilim olarak yerini aldı.

Kaynakça

Britannica (2024, 30 Ağustos). Phrenology. https://www.britannica.com/topic/phrenology adresinden 19 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır. 

Cherry, K. (2023, 11 Aralık). What Is Phrenology in Psychology? https://www.verywellmind.com/what-is-phrenology-2795251 adresinden 19 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır.

Karakaş, S. (2017). Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü:

Bilgisayar Programı ve Veritabanı - www.psikolojisozlugu.com (sürüm: 5.2.0/2022) 

Schultz, D. P ve Schultz, S. E. (2007). Modern Psikoloji Tarihi. (1. Basım). (Y. Aslay, Çev.). Kaknüs Yayınları (Orijinal eserin basım tarihi 2004)